1984 versus Brave New World – Hoe vrijheid sterft

De schrijfsels van George Orwell hebben de afgelopen decennia een piek in populariteit gekend en daar is een goede reden voor – moderne samenlevingen gaan steeds meer lijken op de dystopie die Orwell beschreef in zijn roman 1984. Of het nu gaat om massabewaking, het onophoudelijke gebruik van propaganda, eeuwigdurende oorlog, de manipulatie van taal of de persoonlijkheidscultus rond politieke leiders, velen beschouwen Orwells roman als vooruitziend, schrijft Academyofideas.

Hoewel het Westen vrijer blijft dan de dystopische samenleving van 1984, voorspelt de trend dat steeds meer macht geconcentreerd wordt in de handen van politici en bureaucraten niet veel goeds voor de voorstanders van een vrije samenleving. Orwell geloofde dat het totalitarisme dat hij in zijn roman afschilderde een duidelijke mogelijkheid was voor het Westen en soms ging hij zelfs zover om te suggereren dat het in feite onvermijdelijk zou kunnen zijn. Of zoals hij schreef:

In deze video kijken we naar de oorzaak van Orwells pessimisme en richten we ons op twee trends die het risico op een totalitaire toekomst vergroten – de beweging in de richting van collectivisme en de opkomst van hedonisme. Vervolgens contrasteren we Orwells opvattingen met die van een andere auteur van dystopische fictie – Aldous Huxley.

Collectivisme is een doctrine die centraal staat in verschillende ideologieën, waarin de doelen van een bepaald collectief, zoals een staat, een natie, een sociaaleconomische klasse, een etnische groep of een samenleving, voorrang krijgen boven de doelen van individuen. Socialisme, communisme, nationalisme en fascisme zijn allemaal collectivistische ideologieën. Orwell geloofde dat een voorwaarde voor de opkomst van het totalitarisme de wijdverspreide aanname van een collectivistische mentaliteit was, en alle totalitaire naties van de 20e eeuw waren georganiseerd op basis van een of andere vorm van collectivistische ideologie – in de Sovjet-Unie en China was dat het communisme, in Duitsland en Italië het fascisme.

Orwells visie op het verband tussen totalitarisme en collectivisme is raadselachtig gebleken, omdat Orwell een overtuigd linkse politicus was, een criticus van het kapitalisme en een socialist. Hoe kon iemand die voorstander was van het socialisme, een collectivistische ideologie, tegelijkertijd een dystopische roman schrijven waarin een collectivistische samenleving op zo’n gruwelijke manier wordt afgeschilderd? Om zijn standpunt te begrijpen, moeten we ons eerst realiseren dat Orwell het kapitalisme niet als een levensvatbaar systeem beschouwde, of zoals hij uitlegt:

Voor Orwell was het kapitalisme zo’n inadequaat systeem dat hij, net als veel andere linkse mensen in zijn tijd, geloofde dat het op zijn sterfbed lag en spoedig vervangen zou worden door een vorm van collectivisme. Hij zag dit als onvermijdelijk. De vraag voor Orwell was welk soort collectivisme er voor in de plaats zou komen.

Na de dood van het kapitalisme hoopte Orwell dat het democratisch socialisme in het Westen zou opkomen. Democratische socialisten, zoals Orwell, pleitten voor een centraal geplande economie, nationalisatie van alle grote industrieën en een radicale vermindering van de ongelijkheid in rijkdom. Ze waren ook sterke voorstanders van burgerlijke vrijheden zoals vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vergadering, waarvan ze hoopten dat die konden worden gehandhaafd in een maatschappij die mensen grotendeels van hun economische vrijheden zou beroven.

Het probleem waar Orwell en andere socialisten echter mee worstelden, was het gebrek aan voorbeelden, uit het verleden of het heden, van landen die met succes het democratisch socialisme hadden overgenomen. Bovendien, wanneer een regering een bevolking berooft van haar economische vrijheid, volgt meestal ook de vernietiging van burgerlijke vrijheden. Een centraal geplande economie zit vol met corruptie, verspilling en wanbeheer, dus als een regering haar macht wil behouden terwijl ze parasiteert op de rijkdom en grondstoffen van een bevolking, moet ze hun mogelijkheden om te protesteren beperken. Om het nog erger te maken, namen alle staten die zich in de eerste helft van de 20e eeuw tot collectivisme hadden bekeerd, zoals Nazi-Duitsland en Sovjet-Rusland, wat Orwell oligarchisch collectivisme noemde, in plaats van democratisch socialisme.

Oligarchisch collectivisme is een totalitair systeem waarin een paar elites, onder het mom van een collectivistische ideologie, de macht centraliseren door middel van geweld en misleiding. Eenmaal aan de macht ontnemen deze oligarchen niet alleen de economische vrijheden van hun burgers, een zet waar socialisten zoals Orwell voorstander van waren, maar ook hun burgerlijke vrijheden. Orwell was bezorgd dat na de dood van het kapitalisme de mogelijkheid bestond dat de hele Westerse wereld zou bezwijken onder oligarchisch collectivisme. Een van de belangrijkste redenen voor deze angst was dat hij inzag dat het hedonisme in het Westen in opkomst was, en een hedonistische bevolking is volgens Orwell een bevolking die rijp is voor totalitaire regimes.

Hedonisme is een ethisch standpunt dat stelt dat het uiteindelijke doel van het leven het maximaliseren van plezier en het minimaliseren van pijn en ongemak zou moeten zijn. In een steeds stedelijker en consumentistischer Westen geloofde Orwell dat veel mensen hun leven op een hedonistische manier inrichtten. Volgens Orwell verzwakt een hedonistische levensstijl mensen, het maakt ze zwak en niet in staat om weerstand te bieden tegen degenen die met geweld over een samenleving willen heersen. Of zoals David Ramsay Steele schrijft:

Het Westen is sinds Orwells dood in 1950 hedonistischer geworden en de meeste mensen zijn geïndoctrineerd om collectivisme in de een of andere vorm te accepteren, maar dit heeft niet geleid tot de permanente verankering van oligarchisch collectivisme. Aldous Huxley, de schrijver van een andere beroemde dystopische roman uit de 20e eeuw, Brave New World, had misschien een beter begrip van de manier waarop Westerse samenlevingen aan het eind van de 20e en het begin van de 21e eeuw in slavernij zouden raken.

Huxley was net als Orwell een anti-hedonist, maar zijn afkeer van hedonisme verschilde van die van Orwell. Huxley’s grootste zorg was dat hedonisme gebruikt kon worden als een effectief middel om een samenleving te onderdrukken, omdat mensen vrijwillig afstand zullen doen van hun vrijheid zolang hun honger naar plezier en consumptie bevredigd wordt. Als een samenleving zo gestructureerd is dat mensen een groot deel van hun tijd kunnen besteden aan het najagen van pleziertjes, het bevredigen van materiële verlangens en zichzelf zelfs kunnen drogeren om aan de realiteit te ontsnappen, dan zullen overtuigingskracht en conditionering, in plaats van dwang, voldoende zijn om extreme controle uit te oefenen over een samenleving. Onder zulke omstandigheden zullen de meeste mensen niet eens merken dat de ketenen van slavernij zich langzaam om hen heen sluiten, of zoals Huxley schreef:

Neil Postman zet in zijn boek Amusing Ourselves to Death de verschillende angsten van Orwell en Huxley tegenover elkaar:

Het lijkt erop dat het Westen zich in een situatie bevindt die analoog is aan wat Huxley vreesde. We leven in een maatschappij die verdrinkt in afleiding. De meeste mensen besteden meer tijd aan het staren naar schermen dan aan interactie met mensen van vlees en bloed en het slikken van voorgeschreven pillen of zelfmedicatie met alcohol of illegale drugs is de normale manier geworden om met elke vorm van nood om te gaan. De meeste mensen geloven nog steeds dat het Westen vrij is en de openlijke fysieke dwang die volgens Orwell nodig zou zijn om een samenleving tot slaaf te maken, is tot nu toe niet nodig gebleken. Door eindeloze afleidingen, amusement en de gemakkelijke beschikbaarheid van plezierige en afleidende ervaringen, omarmen velen hun onvrijheid en aanbidden ze de maatschappij die hun hedonistische levensstijl mogelijk heeft gemaakt.

Voordat we Orwells angsten volledig wegwuiven, moet echter worden opgemerkt dat Orwell bekend was met Huxley’s positie en hij ontkende niet dat de hedonistische samenleving waar Huxley bang voor was een mogelijkheid was. Maar hij zag het als een tijdelijke fase die de ideale omstandigheden creëerde voor een wreder regime om de controle te grijpen en zijn wil op te leggen aan een samenleving die bestond uit zwakke en apathische mannen en vrouwen. Of Orwell gelijk zal krijgen valt nog te bezien, maar zoals in de eerste jaren van dit decennium is gebleken, zullen de meeste mensen, als er een maatschappelijke crisis ontstaat, de wredere vorm van totalitarisme waar Orwell bang voor was, accepteren. Dus misschien is er nog maar één grote sociale crisis nodig om ons definitief in de dystopische wereld te storten die in 1984 werd beschreven.

Copyright © 2024 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

Generatie dom

Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: