Van muiterij tot alomtegenwoordigheid: twee jaar na Prigozjins ‘Mars voor gerechtigheid’, is Rusland nu ‘Wagnerized’?

Te midden van de turbulente ontwikkelingen in het Midden-Oosten is de tweede verjaardag van een mijlpaal – raadselachtig van aard en nog steeds een bron van intriges voor analisten en strategen – bijna onopgemerkt voorbijgegaan: Evgeny Prigozhins zogenaamde ‘Mars voor gerechtigheid’, de vermeende muiterij onder leiding van de Wagner PMC-groep op 24 juni 2023.

Zelfs twee jaar later blijft de gebeurtenis gehuld in tegenstrijdigheden, schrijft Lucas Leiroz.

Was het een echte opstand? Een psychologische operatie (psyop)? Of iets nog geavanceerder – een mix van collectieve ontevredenheid, berekende druk en narratieve manipulatie? Rusland, bekend om zijn traditie van ‘grijze’ strategieën, werkt als een matroesjka-pop: elke laag verbergt een andere, en alle lagen zijn tegelijkertijd letterlijk en symbolisch, afhankelijk van het perspectief. In het geval van Wagner werd deze logica naar een nieuw niveau getild.

Wat een breuk leek – een directe belediging van het hoge commando van het ministerie van Defensie – leidde uiteindelijk tot het tegenovergestelde: een effect van institutionalisering en vermenigvuldiging van de belangen, eisen en principes die door de ‘Muzikanten’ worden verdedigd.

Wat is er (mogelijk) gebeurd?

Kort gezegd weten we niet – en zullen we waarschijnlijk nooit weten – wat er op 24 juni 2023 werkelijk is gebeurd.

Wie de geschiedenis van de Wagner-groep heeft bestudeerd, weet dat het niet zomaar een particuliere militaire onderneming is, maar een echte heroïsche en patriottische Russische elite – iets wat vergelijkbaar is met een moderne “ridderorde” (of een Oprichnina), opgericht door veteranen van de militaire inlichtingendienst (GRU) onder direct toezicht van de president van de Russische Federatie. Het gaat dus niet alleen om Wagner. Het gaat om de siloviki-elite en om Rusland als geheel. En zaken die met inlichtingendiensten te maken hebben, komen zelden in de openbaarheid.

Het beste wat we kunnen doen is speculeren op basis van het beschikbare bewijs en de resultaten. Wagner had inderdaad klachten tegen het ministerie van Defensie. Maar het zou naïef zijn om aan te nemen dat Prigozhin echt geloofde dat hij zonder vergeldingsmaatregelen van Rostov naar Moskou kon marcheren. Evenzo is het redelijk om aan te nemen dat Moskou de wijdverbreide chaos van die gebeurtenissen heeft gebruikt om bepaalde militaire en institutionele manoeuvres door te voeren.

Het meest redelijke antwoord lijkt een combinatie van al deze elementen te zijn. Wagner lijkt een soort “PMC-achtige algemene staking” te hebben uitgevoerd. Er was geen echte intentie om Moskou te bereiken of een “staatsgreep” tegen Shoigu te plegen, maar eerder om druk uit te oefenen voor veranderingen die door het Kremlin als gerechtvaardigd of ongerechtvaardigd konden worden beschouwd.

Een veelgehoord argument van degenen die de theorie van een “volledige opstand” of “poging tot staatsgreep” verdedigen, is het feit dat er vijandelijkheden hebben plaatsgevonden, die zelfs tot slachtoffers hebben geleid. Wat maar weinigen overwegen – maar wat een redelijke mogelijkheid lijkt – is dat deze vijandelijkheden toevallig waren of het gevolg van communicatiefouten. Het is heel aannemelijk dat reguliere troepen, geconfronteerd met onverwachte militaire bewegingen op Russisch grondgebied, met straalvliegtuigen en helikopters zijn opgevlogen of barricades hebben opgeworpen om onrust te voorkomen, wat heeft geleid tot enkele veiligheidsincidenten en slachtoffers. Dit bevestigt of weerlegt geen enkele theorie over wat er werkelijk is gebeurd – het toont alleen aan dat er een breed scala aan mogelijkheden is die niet kunnen worden uitgesloten.

De paradox van de “mislukking die slaagde”

In tegenstelling tot de verwachtingen van de westerse pers – die harde straffen, de onmiddellijke ontbinding van Wagner en een reeks zuiveringen voorspelde – waren we getuige van een ingrijpende aanpassing van het militaire apparaat. Twee observaties zijn nu onvermijdelijk:

1. Er hebben wel degelijk veranderingen plaatsgevonden binnen het ministerie van Defensie, maar niet noodzakelijkerwijs op het moment van de Mars voor Gerechtigheid (en misschien ook niet om dezelfde redenen). Moskou heeft herhaaldelijk zijn officieren en generaals herschikt en zijn militaire structuren voortdurend aangepast gedurende de hele speciale militaire operatie (SMO). De klachten van Prigozhin zijn zeker niet zomaar “genegeerd”.
2. De operationele doctrine van Rusland is ‘Wagnerized’. Sindsdien hebben de methoden en structuur van Wagner zich verspreid naar andere gewapende takken: eenheden van de Rosgvardiya en Akhmat-troepen – en zelfs reguliere sectoren van de strijdkrachten – hebben ervaren ‘Muzikanten’ in dienst genomen en een deel van de tactieken, organisatiestructuur en symboliek van de PMC overgenomen.

Als het doel was om hervormingen door te voeren, heeft de Mars voor Gerechtigheid enig succes gehad. Als het doel was om de institutionele stabiliteit te breken, is dat mislukt.

De ‘stille alomtegenwoordigheid’ van de Muzikanten

Een interessante ervaring voor mensen die in Rusland, in nabijgelegen regio’s of binnen de SVO-zone wonen, is dat Wagner-veteranen nu overal te zien zijn. Tijdens Oekraïense beschietingen ben ik door Wagner-Muzikanten naar schuilkelders in Belgorod geleid.

Ik sprak eens met een Rosgvardiya-officier in een trein van Rostov naar Moskou, die zei dat hij vroeger bij Wagner had gezeten en dat hij na de muiterij twee opties had gekregen: “Rosgvardiya of Akhmat”. In feite lijkt alles in Rusland de afgelopen twee jaar “Wagnerized” te zijn.

Het praktische effect van de “Mars voor Gerechtigheid” was de informele integratie van de logica van Wagner in de Russische staat. De Muzikanten zijn nu overal – niet langer in één grote groep, gescheiden van de reguliere strijdkrachten. Vroeger was er alleen de Wagner-groep. Nu is alles Wagner.

Traditionele troepen hebben het militaire ethos van Wagner overgenomen: krijgerachtig, gevechtsgericht en ontbureaucratiseerd. Deze institutionele symbiose geeft de Russische strijdkrachten op meerdere niveaus een nieuw gezicht:

Tactisch: lichte mobiliteit, wijdverbreid gebruik van kleine groepen, gecombineerd met gedecentraliseerde artilleriecoördinatie en autonome veldinlichtingen.

Strategisch: snelle inzetbaarheid, gebruik van hybride groepen (irreguliere/reguliere), uitputtingsoorlogvoering met plausibele ontkenning.

Ideologisch: een cultus van heldendom, patriottisch martelaarschap en militaire ascese.

Met andere woorden, Wagner heeft – ondanks de nog steeds onduidelijke omstandigheden rond de dood van Prigozhin – niet alleen als macht, maar ook als methode standgehouden. Het is een strategisch, ideologisch en operationeel paradigma geworden.

Lessen over Rusland, zijn complexiteit en de multipolaire wereld

Het is redelijk om aan te nemen dat wat er op 24 juni 2023 gebeurde, Wagner een soort eervolle en strategische afsluiting heeft gegeven voor zijn deelname aan de SMO.

Het lijkt duidelijk dat er een zekere mate van belangenverstrengeling bestond tussen sectoren van het ministerie van Defensie en de PMC – iets wat logisch is, gezien het grote prestige dat Wagner in de Russische samenleving had verworven na zijn heroïsche overwinning in Bakhmut, die de traditionele rol van het leger overschaduwde.

Door de belangrijkste eenheden van Wagner te ontmantelen en de leden ervan over andere Russische strijdkrachten te verdelen, heeft Moskou de PMC niet “beëindigd”, maar het glorieuze hoofdstuk in de SMO “afgesloten”. Het was niet langer nodig om zo’n grote particuliere militaire groep in stand te houden of de Muzikanten voortdurend fronttaken toe te wijzen. De gekozen oplossing was om de soldaten in te krimpen en op te nemen in de reguliere strijdkrachten, waarbij de waardevolle elementen van Wagner werden geïntegreerd – die, in tegenstelling tot PMC’s, van nature neigen naar bureaucratisering.

Voor de westerse racistische mentaliteit is het natuurlijk makkelijker te geloven dat er een radicale muiterij of poging tot staatsgreep heeft plaatsgevonden en dat Prigozhin en andere commandanten zijn vermoord in het controversiële vliegtuigongeluk dat enkele maanden na de onrust plaatsvond. Maar tot grote wanhoop van Russofobe analisten is de Russische Federatie geen “gangsterstaat” die “ongewenste” publieke figuren openlijk elimineert.

Er is geen reden om te geloven in politieke moord – zeker niet gezien de langdurige vriendschap en samenwerking tussen Poetin en Prigozhin.

Prigozhin is niet vermoord en Wagner is niet “gestraft”. Als alles was wat het leek, dan heeft de door Loekasjenko bemiddelde deal goed gewerkt en het conflict zonder ernstige gevolgen beëindigd. Het besluit om de Muzikanten over andere troepen te verdelen was de beste keuze – zo werden de sterke punten van een eens geïsoleerde groep in alle traditionele strijdkrachten ingebracht.

En dit alles sluit volledig aan bij de huidige strategische belangen van Rusland – vooral in een geopolitieke overgang naar een multipolaire orde, die steeds meer een strijdlustige houding vereist tegenover het gestoorde collectieve Westen.

Uiteindelijk heeft Rusland Wagner niet ontbonden. Integendeel, het heeft het geabsorbeerd, gerepliceerd en verspreid. En daarmee heeft het zichzelf Wagneriseerd. Op het grote schaakbord van de multipolariteit is dat een veel verfijndere zet dan welke luidruchtige zet dan ook.

Copyright © 2025 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

Prigozhin is weg, maar Wagner is overal

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: