Lessen uit George Orwell’s ‘1984’

“Politiek taalgebruik is ontworpen om leugens waarheidsgetrouw en moord respectabel te laten klinken, en om pure onzin een schijn van degelijkheid te geven”. – George Orwell

Sommige fictieve literatuur is zo diepgaand dat het decennia lang relevant blijft. George Orwell’s tijdloze 1984 is zo’n literair werk. Een van de meest invloedrijke boeken van onze tijd, de boodschap resoneert vandaag de dag nog net zo veel als toen het voor het eerst werd gepubliceerd meer dan 65 jaar geleden – zoals blijkt uit de recente opmars naar de # 1 plaats op Amazon’s bestseller lijst, schrijft auteur Ethan Indigo Smith.

Dus wat kan 1984 ons leren over de moderne tijd?

In de kern is 1984 een naoorlogse interpretatie van de relatie tussen individuen en instellingen. Het veranderde de loop van de sociale geschiedenis door het voortbrengen van nieuwe taal met betrekking tot de structuur en mechanismen van onze samenleving, waardoor de reikwijdte van de menselijke taal en het menselijk denken werd vergroot, en daarmee ook het begrip van de mensheid over zichzelf. En die erfenis lijkt volkomen passend, want in het verhaal van 1984 wordt de wereld beheerst door zoveel beperkingen dat zelfs de zeggingskracht van de officiële taal, “Newspeak”, opzettelijk wordt ingeperkt door de heersende instellingen op een manier die het vermogen van individuen beperkt om “Gedachtencriminaliteit” te uiten – datgene wat door de “Binnen Partij”, de Staat, illegaal wordt geacht.

Als fictiewerk geeft 1984 een grimmig beeld van een ontluikende cultuur van totalitarisme. Als symbolisch werk weerspiegelt het echter de moderne feiten in de V.S. en de wereld van vandaag. Binnen het verhaal werden de vijf vrijheden van het Eerste Amendement van de grondwet van de Verenigde Staten geschonden en verwijderd; in het bijzonder werd de vrijheid van meningsuiting zo beperkt dat er slechts één nieuwsbron was die werd beheerd door het officiële bestuursorgaan en een hele tak van de regering was gewijd aan het gestaag elimineren van taal die schadelijk werd geacht voor de Staat.

Orwell creëerde nieuwe uitdrukkingen zoals “Newspeak” (de officiële, beperkte taal) en zijn antoniem “Oldspeak”, “Goodthink” (gedachten die zijn goedgekeurd door de Partij) en zijn antoniem “Crimethink”, en “Doublethink” (de genormaliseerde handeling van het gelijktijdig accepteren van twee tegenstrijdige overtuigingen). De nieuwe taal stelde zijn vertelling in staat om eeuwenoude structuren van denken en taalmanipulatie af te beelden en bloot te leggen – structuren die in de moderne tijd exponentieel zijn geëscaleerd.

In 1984 wordt alle oppositie gecontroleerd en naar de achtergrond verdrongen. Big Brother is het menselijke beeld dat de Binnen Partij (en de partijlijn) vertegenwoordigt via het telescherm dat een ‘officieel’ verhaal biedt terwijl het zich het begrip broederschap en eenheid toe-eigent en verkeerd voorstelt in een ‘merknaam’ – een die in feite een psychologie van collectivisme inboezemt, niet van broederschap, net zoals de controleurs in onze eigen wereld oorlogszucht aanwakkeren in de naam van ‘vrijheid’ en ‘vrijzinnigheid’. Het Telescherm is inderdaad het voornaamste middel waardoor normen aan de samenleving worden opgedrongen en valse beelden en verhalen in haar collectieve bewustzijn worden verankerd. De fictieve maatschappij van 1984, die volledig gefixeerd is op de partijlijn zoals die door het telescherm wordt verteld, heeft het vermogen tot denken verloren, zodat zij gelooft dat twee plus twee vijf is, zoals het nu luidt, zolang het maar zo op het telescherm wordt gepresenteerd. Zij zijn hun hele leven gevangen geweest in deze opzet, en omdat taal en denken beperkt en verboden zijn, zijn zij blind voor hun eigen gevangenschap, niet in staat zelf onderscheid te maken. Zo worden leugens tot “waarheden” gemaakt met behulp van een logica die zo vervormd is dat zij de massa er niet alleen van overtuigt dat twee plus twee vijf is, maar ook dat oorlog vrede is, vrijheid slavernij, en onwetendheid kracht is.

In werkelijkheid is individuele onwetendheid kracht voor instellingen. Dergelijke vervormingen van taal en denken (en overigens ook van de geschiedenis) zijn de perfecte middelen om een hele samenleving te ontwapenen en te coöpteren – middelen die niet beperkt blijven tot de werken van fictie. Orwell wist dat ideeën niet los van taal bestaan. Taal, zowel in gesproken als geschreven vorm, is essentieel voor ons vermogen om gedachten en ideeën te vormen en te communiceren. Dat is de reden waarom vandaag de dag de regering van de Verenigde Staten, de schaduw-machthebbers die haar controleren, en de mainstream media die haar ondersteunen (waarvan het geheel in handen is van slechts 6 bedrijven) doorgaan met hun oorlog tegen “nepnieuws” – d.w.z. ideeën die sceptisch staan tegenover regeringsuitspraken, en informatie die bewijst dat ze vals zijn – waarbij ze niet alleen het gemunt hebben op onafhankelijke journalistiek, maar op het onafhankelijke denken zelf. Terwijl het toezicht van de regering op de eigen bevolking blijft toenemen, is de geheimhouding van de regering nog nooit zo hoog geweest, wordt het delen van ideeën die de status quo in twijfel trekken steeds zwaarder gecensureerd, is het vrijgeven van informatie over institutionele en staatsactiviteiten nu strafbaar, en worden klokkenluiders van binnenuit de staat systematisch vernietigd. Alsof dat nog niet Orwelliaans genoeg was, is men begonnen uitdrukkingen te gebruiken als “alternatieve feiten”, en we hebben zelfs de oprichting gezien van een Orwelliaans “Ministerie van Waarheid”, een “internationaal factchecking netwerk” belast met het beslissen wat “waarheid” is en wat “nepnieuws” is.

Als de gebeurtenissen van 1984 waar blijven en de heersende Partij van vandaag haar zin krijgt, zullen woorden en ideeën binnenkort niet alleen gecensureerd worden, maar ook illegaal en volledig geëlimineerd, gecontroleerd door steeds totalitairder wordende regeringen die onze samenleving naar een dystopisch pad van censuur, blind geloof en verkeerde informatie leiden – allemaal in naam van de Staat. Maar terwijl onze geesten één voor één bevrijd worden, komen we er uiteindelijk achter dat onze samenleving zwaar verankerd is met dergelijke normen en structuren die valse beelden in stand houden en de status quo van de Staat beschermen tegen de ‘dreiging’ van individueel denken – vandaar de moderne oorlog tegen ‘nepnieuws’. We beginnen als samenleving vraagtekens te zetten bij dergelijke onwaarheden, en onze inherente vrijheid uit te oefenen om ze aan de kaak te stellen.

Vrijheid is de vrijheid om te zeggen dat twee plus twee vier maakt. Als dat wordt toegestaan, volgt al het andere. ~ George Orwell

De laatste man in Europa

De oorspronkelijke werktitel van 1984 was ‘De laatste man in Europa’. Dit beschrijvende en suggestieve titelidee geeft een duidelijk inzicht in George Orwells bedoeling, en vat een hoofdpunt van 1984 samen, een titel die misschien te onthullend is om iets anders dan een werktitel te zijn. Zeker, zo voelen velen van ons zich wanneer we ons voor het eerst bewust worden van de leugens en gedeeltelijke waarheden die als werkelijkheid worden gepresenteerd door degenen die vandaag de dag de touwtjes in handen hebben in onze samenleving, en in hun totaliteit worden aanvaard door schijnbaar alle anderen – het is alsof we de laatste eenzame persoon zijn. Inderdaad, de weg van de vrijdenker kan een eenzame zijn, en de hoofdpersoon van het verhaal, de patriot Winston Smith, wordt wijsgemaakt dat hij de laatste is die vragen stelt, die kijkt, luistert en spreekt.

In een totalitaire samenleving – of het nu Orwell’s fictieve wereld is of de steeds autoritairder wordende politieke regimes van vandaag – wordt in de officiële narratieven die door de “officiële” media worden geschetst, het beeld geschetst dat een samenleving in consensus is met de staat, en dat degenen die aan Thoughtcrime doen (of dat nu wettelijk een misdaad is of niet) geïsoleerde sociale verschoppelingen en gekken zijn, en worden afgeschilderd als “opstandelingen” en “samenzweringstheoretici” (ondanks het bestaan van werkelijke samenzweringen, waartegen de werkelijk bewuste geest onvermijdelijk in opstand moet komen). Maar in werkelijkheid is Gedachtencriminaliteit datgene wat ons vrijdenkers onderscheidt van hen die verloren zijn in de ban van de maatschappelijke illusie, en daarom een bedreiging vormen voor de status quo van de Staat. Maar dit maakt deel uit van de valstrik van Goeddenken – het creëert de illusie van consensus, en leidt daarom tot isolement bij hen die niet toegeven.

Als meester in zijn vak, was niets wat Orwell schreef uit de lucht gegrepen. Nu wordt er in het boek niet openlijk over gesproken, maar er zijn vier soorten mensen in het fictieve rijk van 1984. Er zijn drie beschreven klassen en een gesuggereerde vierde, pas later wordt geïmpliceerd dat de Broederschap – de anti-establishment opstandelingen – uit het verhaal is geschrapt, net zoals de machthebbers hen uit de samenleving wilden elimineren.

Het geheim van 1984 is ‘4’

1984 is deels een uiteenzetting over de vier basistypes van mensen in een samenleving, de vier types van instellingen en de vier types van institutionele leugens die hen mogelijk maken.

Gekenmerkt door de manier waarop zij op informatie reageren, bestaan moderne samenlevingen uit vier archetypes van mensen – idioten, zeloten, elitisten en patriotten. Idioten weigeren informatie, zeloten weerleggen informatie blindelings, elitisten misbruiken informatie, en patriotten zoeken en verspreiden informatie. Ondanks dramatische veranderingen in het geopolitieke landschap van de wereld, en enige fluctuatie van individuen van de ene groep naar de andere in de loop der tijd, is de dynamiek tussen deze groepen historisch gezien dezelfde gebleven, en zijn ze onvermijdelijk met elkaar verweven: Idioten vermijden pertinent alle nieuwe informatie om hun perspectief te behouden, en stellen nooit de status quo in vraag. Zeloten stellen bepaalde vragen bij bepaalde informatie, negeren onwelgevallige informatie om hun perspectief te behouden, en steunen de status quo ten koste van alles. Elitisten stellen vragen bij informatie om te manipuleren en te profiteren van degenen die het niet weten, en profiteren van de status-quo. Patriotten stellen informatie ter discussie om zichzelf te onderwijzen en om die informatie met anderen te delen, zodat we onze levens kunnen verbeteren en verder kunnen komen dan de status-quo.

Het is dan ook geen wonder dat de patriot zo goed als verdwenen is uit het hedendaagse sociaal-politieke landschap, waarbij degenen die zich gedragen als echte patriotten gedemoniseerd worden door de Staat, en de betekenis van het woord “patriot” vervormd en verward wordt (door mensen als George W. Bush Jr.) om een onvoorwaardelijke, vlag-zwaaiende, met-ons-of-tegen-ons merk van nationalistische idiotie te betekenen. Gebruikmakend van een praktijk die door Orwell zo goed is gedefinieerd dat het vandaag de dag bekend staat als Orwelliaans spreken, verplaatsen en verwarren instellingen woorden en ideeën door zichzelf, hun beleid en hun producten te verwarren met patriottische ideeën en woorden. Ze nemen de betekenis van woorden en archetypen, en draaien ze om: Oorlog is vrede, vrijheid is slavernij, onwetendheid is kracht, en echt patriottisme (zoals dat getoond wordt door klokkenluiders van de regering) is verraad.

In werkelijkheid worden de ware patriotten, de rebellen die de leugens van de instellingen doorzien en daarnaar handelen, op precies dezelfde manier uit het publieke bewustzijn verwijderd. Op “Orwelliaanse” wijze wordt de vierde geschrapte klasse mensen in 1984, de Broederschap, die zich inzet om de fascistische Binnen Partij ten val te brengen, geschrapt door de toepassing van taal. De andere drie soorten, die specifiek worden genoemd in het boek-met-in-de-boek, het fictieve Theorie en Praktijk van het Oligarchisch Collectivisme, zijn de Hoge, de Midden en de Lage kasten. Evenzo zijn de andere drie soorten mensen die in de samenleving van Oceanië worden afgebeeld de Binnen Partij, de Buiten Partij en de Proles. Er is weinig interactie tussen de sociale klassen.

De Binnen Partij en de Buiten Partij maken 2% van de bevolking uit en zijn de geïnstitutionaliseerde machthebbers van Oceanië. Zij zijn te vergelijken met moderne politici en de financiële elite, die met elkaar samenwerken en elkaar tegenwerken, en elkaar de loef afsteken om macht te verwerven en te behouden. Zij hebben privileges die de andere kasten niet hebben, zoals het (tijdelijk) kunnen uitschakelen van de propaganda-spuwende televisieschermen.

Er is echter een pikorde binnen de Partij. De Buiten Partij krijgt administratieve staatsbanen en bestaat uit de meer opgeleide leden van de samenleving. Zij zijn verantwoordelijk voor de directe uitvoering van het beleid van de Partij, maar hebben geen inspraak in de besluitvorming. Zij zijn de “kunstmatige middenklasse” en als zodanig gelden voor hen strenge regels. Zij mogen “geen andere ondeugden doen dan sigaretten en Victory Gin”, worden bespioneerd via hun teleschermen, en worden aangemoedigd elkaar te bespioneren en verdachte activiteiten aan Big Brother te melden.

De lagere klasse van arbeiders die de meeste ondergeschikte taken en arbeid verrichten, staan bekend als de Proles. Zij leven in de armste omstandigheden, krijgen geen onderwijs, en worden in plaats daarvan beziggehouden met alcohol, gokken, sport, fictie en pornografie (“prolefeed” genoemd) – het 1984 equivalent van “brood en spelen”.

Volgens de Binnen Partij en het Telescreen dat zij controleert, bestaan degenen die het systeem zouden kunnen uitdagen – het belangrijke vierde type mens – eenvoudig niet. De Broederschap, de organisatie van patriotten, wordt door de controlerende “Binnen Partij” afgeschilderd als slechts een gerucht, en het idee van hun bestaan wordt door de Binnen Partij gekleineerd, via het Telescherm. Als we het Telescherm mogen geloven, zijn er in Oceanië geen patriotten, en zijn dergelijke acties niet toegestaan – en iedereen die er zo over denkt, wordt geïsoleerd door de verdeel-en-heers tactiek die door vroegere en huidige keizerrijken wordt gebruikt. Dus, zoals zovelen in onze falende samenleving, gelooft Smith dat hij ‘De laatste man in Europa’ is…

In tijden van universeel bedrog, wordt de waarheid vertellen een revolutionaire daad. – George Orwell

En toch, zoals het personage van Winston Smith nauwkeurig opmerkt in zijn dagboek, “Als er enige hoop is, ligt die bij de Proles” – net zoals onze hoop voor vandaag bij de zogenaamde “99%” ligt. De “Proles” in onze samenleving moeten verder kijken dan het brood en de spelen, verder dan het proletenvoer, en een echte broederschap en zusterschap worden, door informatie in te winnen, zichzelf te onderwijzen, en wat zij leren met anderen te delen, zodat wij de institutionele onderdrukking kunnen overwinnen en eindelijk de “gouden eeuw” kunnen creëren die ons gezamenlijk potentieel is.

God en gouden

We zullen elkaar ontmoeten op de plaats waar geen duisternis is. – George Orwell, 1984

Niets wat Orwell schreef was toeval. De naam van het personage dat de rebellie van de Broederschap leidt, is Emmanuel Goldstein, een naam die ruwweg vertaald God (Emmanuel) en goud binnen (Goldstein) betekent. Het gebruik van deze naam door Orwell wijst op een ontwikkeld, zelfs getransmuteerd mens, die de opgelegde beperkingen van het systeem waartegen hij zich verzet heeft overstegen, en van saai naar verfijnd is gegroeid, van machteloos naar mondig. Het onthult ook Orwell’s kennis van hoe dergelijk patriottisme en rebellie kan uitgroeien tot revolutie.

Het woord “Prole” is een afkorting van prolétariat, een Frans woord dat is afgeleid van het Latijnse proletarius, wat betekent “een man wiens enige rijkdom zijn nakomelingen zijn, of wiens enige dienst aan de staat is als vader”. Een woord dat doet denken aan zuiver geïnstitutionaliseerd collectivisme, en suggereert dat het individu geen andere waarde heeft dan de arbeid en het nageslacht die hij aan de Staat verschaft. (Als je enige waarde voor de staat bestaat uit fokken en consumeren, wat voor wereld zou dat dan wel niet opleveren?) Vergelijk die definitie nu eens met de naam Emmanuel Goldstein, Golden Godliness is Within. In compleet contrast daarmee is het een verklaring van innerlijke ontwikkeling, van individuele verlichting en bekrachtiging – wat, zoals Orwell wist, de enige krachten zijn die met succes een opstand kunnen leiden tegen de institutionele onderdrukking van zowel fictie als werkelijkheid.

Dus, ziet u, het geheim van 1984 is ‘4’. De krachtigste boodschap zit in de weglatingen: in de weglating van informatie, de enige manier waarop de Partij/Staat de autoritaire controle kan handhaven, en in het opzettelijk weggelaten vierde menselijke archetype, de rechtschapen rebel, de gemarginaliseerde stem van dissidentie die wordt wijsgemaakt dat hij de “laatste man in Europa” is. Maar in feite zijn u en ik de laatste man in Europa. Wij zijn overal. En als we onze geest en onze mond openen, en het goud in onszelf omarmen, vertellen we opnieuw het verloren verhaal van de Broederschap, en veranderen we onze Proles in onze Broeders.

George Orwell staat nu op de anti-blanke “schaamlijst” van de British National Library