Waar zijn onze mensenrechten gebleven?

Te veel juristen en geleerden hebben er het zwijgen toe gedaan bij een ongekende aanslag op onze burgerlijke vrijheden.

Het is de sceptici van Lockdown niet kwalijk te nemen dat zij zich afvragen wat er in 2020 precies met de mensenrechtenwetgeving is gebeurd. Was het niet de bedoeling dat het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, dat via de Human Rights Act 1998 in de Britse wetgeving is opgenomen, zou gaan over de bescherming van “de fundamentele vrijheden die de grondslag vormen van gerechtigheid en vrede in de wereld”? Behoren tot die fundamentele vrijheden niet ook het recht op vrijheid, het recht op eerbiediging van het privé-leven en het familie- en gezinsleven, de vrijheid van vergadering, enzovoort? En zijn al die beperkingen in verband met het coronavirus die sinds maart vorig jaar zijn ingevoerd, niet in strijd met die vrijheden, vaak op een zeer draconische manier?, schrijft David McGrogan.

Het eenvoudige antwoord op deze vragen is dat zelfs fundamentele vrijheden aan uitzonderingen en afwijkingen onderhevig zijn. De Europese Conventie verzwakt namelijk de meeste van haar “fundamentele vrijheden” door beperkingen toe te staan in naam van de bescherming van de volksgezondheid. Het nog pathetischer antwoord is dat de regering met alle beperkingen die sinds maart 2020 zijn ingesteld, het menselijk leven heeft willen beschermen. En aangezien het recht op leven het meest fundamentele recht van allemaal is, heeft het voorrang boven alle andere overwegingen.

Maar dat verklaart nog niet waarom de rechtbanken, de mensenrechtenlobby en de verdedigers van de mensenrechten in de academische wereld zo zwijgen over de gebeurtenissen van het afgelopen jaar. De vraag is niet of het, op principieel niveau, soms nodig is bepaalde burgerlijke vrijheden in te perken uit naam van de bescherming van de volksgezondheid of het menselijk leven. Natuurlijk wel, anders zouden we geen gevangenissen hebben. De vraag is of een van deze specifieke beperkingen in deze bijzondere context kan worden gerechtvaardigd. Zijn deze regels, gezien de dreiging van het virus, legitieme beperkingen van de vele rechten die zij inperken? Kunnen zij alle worden beschouwd als de minimale beperkingen die nodig zijn om het (ongetwijfeld legitieme) doel van bescherming van het leven te bereiken? Of gaan sommige van hen te ver?

Het woord van de juristen voor deze oefening is “proportionaliteit”. De essentie van proportionaliteit is eenvoudig: de staat mag een fundamentele vrijheid alleen beperken als dat evenredig is met het doel dat hij wil bereiken. Zo zou men bijvoorbeeld morgen alle verkeersdoden kunnen elimineren door het gebruik van gemotoriseerde voertuigen te verbieden – een beperking van het recht op vrijheid en eigendom. Dit zou vrijwel zeker niet worden beschouwd als een evenredige inmenging in die rechten, zelfs indien het algemene doel, het voorkomen van sterfgevallen, de moeite waard was: de behaalde voordelen zouden de vrijheidsbeperking niet rechtvaardigen. Anderzijds zullen weinigen betogen dat het ontnemen van het recht op vrijheid van vergadering aan plunderaars of relschoppers door hen te arresteren, niet in verhouding zou staan tot het doel de openbare veiligheid te beschermen. De beoordeling van de evenredigheid is met andere woorden een afweging: Hoe weegt het door de staat nagestreefde doel op tegen de schade die door de beperking van de burgerlijke vrijheden in kwestie wordt veroorzaakt?

Tot nu toe gaat alles goed. Maar het echte leven is een beetje ingewikkelder dan deze voorbeelden. In werkelijkheid kan “evenredigheid” zowat alles betekenen, afhankelijk van wie de beoordeling uitvoert. Critici van de Human Rights Act en de interpretatie daarvan door de rechterlijke macht koesteren al lang de verdenking d dat “evenredigheid” in feite het juridische vernisje is waarmee rechters eenvoudigweg uitspraken kunnen doen die overeenstemmen met hun eigen bien pensant, soft-links, lib-demish perspectief op de dingen. Als zij denken dat het doel van een bepaalde beperking een goede zaak is, dan zijn zij geneigd die beperking als evenredig met dat doel te beschouwen. Als zij het doel niet nastrevenswaardig vinden, zijn zij geneigd te denken dat de beperking onevenredig is. Zij wegen niet zozeer af, maar beslissen of een bepaald beleid de moeite waard is, en werken van daaruit verder – hoewel rechters dit natuurlijk ten stelligste zullen ontkennen en zullen volhouden dat alles wat zij doen zeer principieel is.

Slechts één rechterlijke toetsing van de lockdown-verordeningen is door de rechterlijke instanties echt door de voordeur binnengelaten, en dit slechts om het daarna door de achterdeur te laten verdwijnen met een tik op de vingers omdat men de euvele moed had gehad te veel ingewikkelde kwesties aan de orde te stellen. Het ging om de zaak Dolan tegen Secretary of State for Health and Social Care, waarin de eisers onder meer aanvoerden dat de ingevoerde beperkingen een onevenredige inbreuk vormden op de rechten van het Europees Verdrag. Zowel in de High Court als vervolgens in het Court of the Appeal was de mening van de rechters duidelijk: het was zelfs niet betwistbaar dat de ingevoerde maatregelen onevenredig waren. Het Europees Verdrag vereist dat een billijk evenwicht wordt gevonden tussen de rechten van het individu en de algemene belangen van de gemeenschap en daarmee is de kous af – het heeft geen zin om zelfs maar te beginnen met een beoordeling van de vraag of de beperkingen evenredig waren. Het algemeen belang van de gemeenschap (d.w.z. de volksgezondheid) wint het in dit geval per definitie van de rechten van het individu, en dat is dat.

Gezien het feit dat de beperkingen die sinds maart 2020 zijn ingevoerd samen ongetwijfeld de grootste ingreep in de burgerlijke vrijheden vormen die ooit door een Britse regering is uitgevoerd, zou het idee dat het niet eens de moeite waard is om te discussiëren over de vraag of ze evenredig zijn, elke eerlijk denkende waarnemer als een beetje vreemd moeten overkomen. Maar voor degenen onder ons die in de gaten houden wat er gebeurt met mensenrechtenclaims in de rechtbanken, is het niet bijzonder verrassend. Eerder heb ik gesuggereerd dat “evenredigheid” voor rechters vaak slechts een middel is om uitspraken te doen die uitvoering geven aan bien pensant, soft-links denken over beleid. Wat is de aard van dat denken over de kwestie van de lockdowns? Wel, we weten allemaal het antwoord. Onze soft-linkse advocatuur is zo pro-lockdown geestdriftig dat de vraag of lockdown beperkingen misschien een beetje te ver zijn gegaan niet eens de moeite waard is om te stellen.

David McGrogan is universitair hoofddocent aan de Northumbria Law School.

Dwangmedicatie met vaccin moet beslissen of u mag reizen