Scott Ritter: Een lexicon voor rampen

Rusland streeft naar wapenbeheersingsovereenkomsten om gevaarlijke escalatie te voorkomen. Maar de VS zoeken alleen unilateraal voordeel. Dit riskeert een conflict, tenzij dit verandert.

Op 8 december was het 35 jaar geleden dat het verdrag inzake intermediaire nucleaire strijdkrachten (INF) werd ondertekend. Deze mijlpaal op het gebied van wapenbeheersing was het resultaat van jarenlange moeizame onderhandelingen die werden bekroond met de politieke moed van de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Sovjet-secretaris-generaal Michail Gorbatsjov, die samen het verdrag ondertekenden en toezagen op de ratificatie ervan door hun respectieve wetgevende organen.

De eerste inspecteurs gingen aan het werk op 1 juli 1988. Ik had het geluk mezelf onder hen te mogen rekenen.

In augustus 2019 trok voormalig president Donald Trump de VS terug uit het INF-verdrag; Rusland volgde kort daarna, en deze fundamentele wapenbeheersingsovereenkomst was niet meer.

De teloorgang van wapenbeheersing

De opzegging van het INF-verdrag maakt deel uit van een algemene trend waarbij wapenbeheersing als instituut – en als concept – afneemt in de ogen van beleidsmakers in zowel Washington als Moskou. Dit punt werd duidelijk tijdens een tweedaagse periode waarin ik de verjaardag van het INF heb gevierd met ervaren wapenbeheersingsdeskundigen uit zowel de VS als Rusland.

Deze deskundigen, afkomstig uit het corps diplomatique dat onderhandelde over het verdrag, uit het militaire en civiele personeel dat het verdrag uitvoerde en uit alle lagen van de bevolking die op de een of andere manier bij het verdrag betrokken waren, hadden allemaal iets te zeggen over de huidige staat van de Amerikaans-Russische wapenbeheersing.

Wat mij opviel was het belang van taal bij het bepalen van de verwachtingen op het gebied van wapenbeheersing tussen de verschillende spelers. Woorden hebben betekenis, en een van de kritische aspecten van elke wapenbeheersingsonderhandeling is ervoor te zorgen dat de verdragstekst in beide talen hetzelfde betekent.

Bij de onderhandelingen over het INF-verdrag konden de Amerikaanse en Sovjetonderhandelaars profiteren van tientallen jaren onderhandelingsgeschiedenis met betrekking tot het ABM-verdrag (anti-ballistische raketten), de besprekingen over strategische wapenbeperking (SALT) en START, waaruit een gemeenschappelijk lexicon van overeengekomen wapenbeheersingsterminologie is ontstaan.

In de loop der jaren heeft dit lexicon geholpen om zowel de onderhandelingen over als de uitvoering van de verschillende wapenbeheersingsovereenkomsten te stroomlijnen en ervoor te zorgen dat iedereen op één lijn zat als het erom ging te bepalen waartoe men zich had verbonden.

Vandaag echter, na te hebben geluisterd naar deze ervaren wapenbeheersingsdeskundigen, was het mij duidelijk dat een gemeenschappelijk lexicon van wapenbeheersingsterminologie niet langer bestaat – woorden die ooit een gedeelde definitie hadden, betekenen nu verschillende dingen voor verschillende mensen, en deze definitiekloof kan – en zal – verder verslechteren naarmate elke partij haar eigen visie op wapenbeheersing nastreeft zonder enig zinvol contact met de ander.

Het Amerikaanse lexicon

Ontwapening. Blijkbaar betekent ontwapening niet meer wat het ooit betekende voor de VS – de daadwerkelijke controleerbare eliminatie van aangewezen wapens en vermogen. In feite zijn ontwapening en het uitvloeisel daarvan, vermindering, niet langer in zwang bij de Amerikaanse wapenbeheersingsgemeenschap. In plaats daarvan is er een wapenbeheersingsproces dat het nationale veiligheidsbelang dient. En met wapenbeheersing bedoelen we wapenuitbreiding.

Het lijkt erop dat Amerika niet langer bezig is met wapenbeheersing. We hebben het ABM- en INF-verdrag afgeschaft, en als gevolg daarvan zetten we een nieuwe generatie ballistische raketafweersystemen en wapens voor de middellange afstand in. Dit is al verontrustend genoeg, maar de echte dreiging komt als en wanneer het enige overgebleven wapenbeheersingsverdrag tussen de VS en Rusland – het New START-verdrag – in februari 2026 afloopt.

Als er op dat moment geen vervangingsverdrag van vergelijkbare strekking is onderhandeld, geratificeerd en klaar voor uitvoering, dan is het begrip strategische wapenbeheersing volledig losgekoppeld van enig controlemechanisme. De VS zouden dan vrij zijn om hun strategische kernwapenarsenaal te moderniseren en uit te breiden. Ontwapening lijkt precies het tegenovergestelde te betekenen – herbewapening. George Orwell zou trots zijn.

Het Interagency. Toen het INF-verdrag werd onderhandeld en uitgevoerd, hadden de Verenigde Staten één aanspreekpunt voor wapenbeheersingszaken: het Arms Control and Disarmament Agency (ACDA). ACDA werd opgericht door president John F. Kennedy in het begin van de jaren 1960 en zorgde voor continuïteit en consistentie in het Amerikaanse wapenbeheersingsbeleid, zelfs toen het Witte Huis in andere handen overging.

Hoewel er talrijke bureaucratische betrokkenen waren bij het formuleren en uitvoeren van het Amerikaanse wapenbeheersingsbeleid, hielp het ACDA hun vaak concurrerende visies te begeleiden via het zogenaamde interagency-proces – een systeem van coördinerende groepen en comités die de verschillende spelers rond één tafel brachten om een eensgezinde visie op ontwapening en wapenbeheersing uit te werken. Het interagency was echter een proces, geen op zichzelf staande entiteit.

De tijden zijn veranderd. Het ACDA is verdwenen. Daarvoor in de plaats is gekomen wat men The Interagency noemt. Meer dan een eenvoudig proces is The Interagency uitgegroeid tot een op zichzelf staande beleidsvormende entiteit die meer is dan de gecombineerde kracht van de samenstellende onderdelen, maar eerder een opdoemende realiteit die de besluitvorming over het wapenbeheersingsbeleid domineert.

Het Interagency is niet langer een proces om de beleidsvorming te stroomlijnen, maar een op zichzelf staande entiteit met als missie zich te verzetten tegen verandering en bestaande machtsstructuren in stand te houden.

Terwijl vroeger de verschillende departementen en agentschappen die de nationale veiligheidsorganisatie van de VS vormen, het Interagency-proces konden vormen en kneden op een manier die het formuleren en uitvoeren van beleid vergemakkelijkte, dient het Interagency vandaag als een permanente rem op de vooruitgang, een mechanisme waar nieuwe beleidsinitiatieven in verdwijnen, om nooit meer gezien te worden.

Sole Purpose. Sole Purpose is een doctrinair concept dat stelt dat het enige doel van Amerika’s nucleaire arsenaal afschrikking is, en dat Amerikaanse kernwapens alleen bestaan om te reageren op een nucleaire aanval tegen de Verenigde Staten op zo’n manier dat de effectieve eliminatie van de natie of naties die de VS aanvielen gegarandeerd is.

Sole Purpose was gekoppeld aan de notie van wederzijds verzekerde vernietiging, of MAD. Sole purpose/MAD was de hoeksteenfilosofie achter opeenvolgende Amerikaanse presidentiële regeringen. In 2002 stapte de regering van president George W. Bush echter af van de Sole Purpose-doctrine, en nam in plaats daarvan een nucleaire houding aan die inhield dat de VS preventief kernwapens konden gebruiken, zelfs in bepaalde niet-nucleaire scenario’s.

Toen Barack Obama het presidentschap won, beloofde hij het beleid van preemption uit het Bush-tijdperk af te schaffen, maar toen zijn achtjarige ambtstermijn als Amerikaanse opperbevelhebber erop zat, bleef het beleid van nucleaire preemption van kracht. Obama’s opvolger, Donald Trump, behield niet alleen het beleid van nucleaire preemption, maar breidde het uit om nog meer mogelijkheden te creëren voor het gebruik van Amerikaanse kernwapens.

Joe Biden, de huidige bewoner van het Witte Huis, voerde campagne met de belofte om Sole Purpose te herstellen naar zijn oorspronkelijke bedoeling. Bij zijn aantreden botste Biden’s Sole Purpose beleid echter frontaal op The Interagency, die volgens ingewijden niet klaar was voor een dergelijke verandering.

In plaats daarvan is Sole Purpose zodanig aangepast dat het nu een beleid van nucleaire pre-emption weerspiegelt. U heeft het goed begrepen: volgens The Interagency is het enige doel van Amerikaanse kernwapens tegenwoordig om voorbereid te zijn op preventieve aanvallen tegen dreigende of op handen zijnde bedreigingen. Dit is, volgens The Interagency, het beste afschrikmodel dat beschikbaar is om het algemene welzijn en het grotere goed van het Amerikaanse volk te bevorderen.

Het Russische Lexicon

Wederkerigheid. Wederkerigheid is de Gouden Regel van wapenbeheersing – doe anderen aan zoals je wilt dat anderen jou aandoen. Het was de kern van het INF-verdrag – what was good for the Goose was always good for the Gander. Kortom, als de Amerikanen de Sovjetinspecteurs slecht behandelden, kon men er zeker van zijn dat de Amerikaanse inspecteurs op korte termijn op precies dezelfde manier zouden worden behandeld.

Wederkerigheid was het concept dat ervoor zorgde dat het verdrag niet verzandde in kleinigheden en dat het verdrag de enorme successen kon boeken.

Volgens het New START-verdrag mag elke partij maximaal 18 inspecties per jaar uitvoeren. Voordat ze in 2020 werden stopgezet vanwege de pandemie, hadden beide partijen in totaal 328 inspecties uitgevoerd, waarbij de wederkerigheidsregels strikt werden nageleefd.

Begin 2021, toen beide partijen overeenkwamen dat de inspecties konden worden hervat, toonden de VS echter de realiteit dat het concept van wederkerigheid weinig meer was dan een propagandatruc om Rusland zich “gelijk” te laten voelen in de ogen van het verdrag.

Toen de Russen in juli probeerden een inspectie uit te voeren, kreeg het vliegtuig met het inspectieteam geen toestemming om door het luchtruim van Europese landen te vliegen vanwege sancties die commerciële vluchten van en naar Rusland verbieden in de nasleep van de Russische invasie in Oekraïne. De Russen annuleerden de inspectie.

Later, in augustus, probeerden de VS hun eigen inspectieteam naar Rusland te sturen. De Russen weigerden het team echter de toegang, op grond van wederkerigheid – als de Russische inspecteurs hun inspectietaken niet konden uitvoeren, dan zouden de VS dat ook niet kunnen.

Voor Rusland is de definitie van wederkerigheid heel duidelijk: gelijke behandeling onder de voorwaarden van een verdrag. Voor de VS is wederkerigheid echter gewoon een ander concept dat het kan gebruiken om de unilaterale voordelen die het in de loop der jaren heeft opgebouwd bij de uitvoering van het Nieuw Start-verdrag vorm te geven en in stand te houden.

Voorspelbaarheid. Historisch gezien was het hoofddoel van wapenbeheersingsovereenkomsten het bereiken van overeenstemming over wederzijdse doelstellingen en de middelen om die te bereiken, zodat er gedurende de overeengekomen periode een element van stabiliteit zou bestaan door de voorspelbaarheid van de overeenkomst.

Dit vereiste uiteraard overeenstemming over definities en intenties, vergezeld van een wederzijds begrip van de vier hoeken van de overeenkomst, met name over kwantificeerbare onderwerpen zoals in het verdrag beperkte items.

Onder het INF-verdrag waren de doelen en doelstellingen voor beide partijen absoluut van aard: totale eliminatie van de betrokken wapens die bestonden in een klasse die onder het verdrag viel. Veel duidelijker dan dat kan het niet en medio 1991 waren alle wapens die onder het verdrag vielen vernietigd door zowel de VS als de Sovjet-Unie.

De daaropvolgende inspecties waren erop gericht ervoor te zorgen dat beide partijen zich bleven houden aan hun verplichting om de wapensystemen die voor vernietiging in aanmerking kwamen permanent te vernietigen en geen nieuwe wapensystemen te produceren of in te zetten waarvan de mogelijkheden door de voorwaarden van het verdrag zouden worden verboden.

Onder New START zijn de doelstellingen veel vager. Neem bijvoorbeeld de kwestie van de ontmanteling van bommenwerpers met nucleaire capaciteit en lanceerbuizen voor ballistische raketten van onderzeeërs. Het doel is te komen tot een hard getal dat voldoet aan de letter en de bedoeling van het verdrag.

Maar de VS hebben zich ertoe verbonden zowel de B-52H als de Trident raketlanceerbuizen aan boord van de Ohio-klasse onderzeeërs te ontmantelen op een manier die omkering mogelijk maakt, wat betekent dat de harde grenswaarden die in het verdrag zijn voorzien en waarop de strategische planning en houding is gebaseerd, niet absoluut zijn, maar flexibel.

Russische strategische planners moeten dus niet alleen plannen maken voor een wereld waarin de door het verdrag opgelegde limieten van kracht zijn, maar ook voor de mogelijkheid van een Amerikaans “break out”-scenario waarin de B-52H bommenwerpers en lanceerbuizen voor Trident-raketten weer operationeel worden.

Dit scenario is letterlijk het schoolvoorbeeld van onvoorspelbaarheid en is de reden waarom Rusland argwanend staat tegenover het idee om met de VS te onderhandelen over een nieuw wapenbeheersingsverdrag.

Verantwoording. Een van de meest geciteerde uitspraken van het INF-verdrag is “vertrouwen maar verifiëren”. Dit aforisme hielp het verdrag door het ongekende succes van de 13 jaar durende periode van verplichte inspecties (van 1988 tot 2001). Toen de inspecties echter ophielden, werd het “verifiëren” aspect van het verdrag vager van aard, wat de deur openzette voor de afbrokkeling van het vertrouwen tussen de VS en Rusland.

Een belangrijk aspect van elke wapenbeheersingsovereenkomst is de blijvende relevantie ervan voor de nationale veiligheid van de deelnemende landen. Tegelijk met het einde van de INF-inspecties trok de regering van president George W. Bush zich terug uit het historische anti-ballistische raketverdrag (ABM) uit 1972.

Hiermee dreven de Verenigde Staten zichzelf in een traject waarin de principes die decennialang ten grondslag hadden gelegen aan wapenbeheersing – deëscalatie van nucleaire spanningen door het naleven van principes van ontwapening, vastgelegd in wederzijds versterkende overeenkomsten met een duurzaam karakter – niet langer van toepassing waren.

Door zich eenzijdig te ontdoen van het ABM-verdrag, openden de VS de deur voor de inzet van ABM-systemen in Europa. Twee Mk. 41 Aegis Ashore anti-raketafweersystemen, die normaal worden ingezet als onderdeel van een schip met Aegis-capabele kruisers en destroyers, werden in plaats daarvan op de grond gestationeerd in Roemenië en Polen. De kwestie van het Mk. 41-systeem is dat de lanceerinrichtingen ofwel de SM-3 raket als onderschepper kunnen afvuren, ofwel de op zee gelanceerde kruisraket (Tomahawk).

Rusland maakte bezwaar tegen de inzet van het Mk. 41-systeem op de grond, met het argument dat de VS daarmee het INF-verdrag schonden door een kruisraket vanaf de grond af te vuren.

De VS verwierpen de Russische aantijgingen en verklaarden dat de Aegis Ashore-lanceerinrichting uitsluitend bedoeld was voor het afvuren van grond-luchtraketten. De VS wilden Rusland echter niet het soort toegang verlenen dat nodig zou zijn om de feitelijke wetenschap achter de Amerikaanse bewering dat de raketbatterijen waren geconfigureerd om alleen in een grond-lucht-modus te werken, te achterhalen.

De VS beweerden ook dat het onmogelijk was voor de Mk. 41 om de Tomahawk kruisraket of een vervolgvariant van de SM-3 of de SM-6 Typhoon, die oppervlakte-grondraketten zijn met een bereik (tot Moskou) dat het INF-verdrag zou schenden te integreren.

(De verwijdering van deze raketten uit Polen en Roemenië was een van de eisen die Rusland stelde in zijn ontwerp-verdragsvoorstellen aan de VS van afgelopen december. Nadat de VS dit afwees, greep Rusland in in Oekraïne).

Net als bij het ABM-verdrag waren de VS moe geworden van de beperkingen van het INF-verdrag. Amerikaanse militaire planners wilden graag een nieuwe generatie INF-wapens om de in hun ogen groeiende dreiging van China tegen te gaan, waarvan het arsenaal aan ballistische raketten niet werd beperkt door het verdrag.

De ABM- en INF-verdragen waren voor de VS onhandig geworden, niet door acties van hun verdragspartners, de Russen, maar door een agressieve, expansieve opvatting van Amerikaanse machtsprojectie die het doel van de verdragen volledig onderuit haalde.

Wapenbeheersingsverdragen zijn niet bedoeld om de uitbreiding van militaire macht te vergemakkelijken, maar om deze te beperken. Door verdragsverplichtingen als wegwerpartikelen te beschouwen, verloochenden de VS de hele filosofie achter wapenbeheersing.

Bovendien draaide de tactiek van de VS om de geloofwaardigheid van het INF-verdrag te ondermijnen rond het verzinnen van een zaak van vermeende Russische schendingen, opgebouwd rond “inlichtingen” over de ontwikkeling van een nieuwe Russische kruisraket met grondlading, de 9M729, die volgens de VS bewees dat de nieuwe raket in strijd was met het INF-verdrag.

Dat de informatie nooit met de Russen werd gedeeld, tastte de levensvatbaarheid van de VS als verdragspartner verder aan. Toen de Russen de echte 9M729-raket ter inspectie aanboden om de VS ervan te overtuigen in het INF-verdrag te blijven, weigerde de VS, waardoor niet alleen Amerikaanse functionarissen, maar ook NAVO-bondgenoten niet konden deelnemen.

Uiteindelijk trokken de VS zich in augustus 2019 terug uit het INF-verdrag. Minder dan een maand later voerden de VS een testlancering uit van de Tomahawk-kruisraket uit een Mk. 41-lanceerbuis. De Russen hadden al die tijd gelijk gehad – de VS hadden, door het ABM-verdrag op te zeggen, de plaatsing van zogenaamde nieuwe ABM-sites gebruikt als dekmantel voor de plaatsing van INF-geschikte grondraketten voor de deur van Rusland.

En toch betaalt de VS geen prijs – er is geen verantwoording voor deze dubbelhartigheid. Wapenbeheersing, ooit een bastion van nationale integriteit en eer, is door de acties van de VS gereduceerd tot een lachertje.

Geen vertrouwen meer

Zonder gemeenschappelijke taal kan er geen sprake zijn van een gemeenschappelijke visie, geen gemeenschappelijk doel. Rusland blijft streven naar wapenbeheersingsovereenkomsten die dienen om de arsenalen van de betrokken partijen te beperken om gevaarlijke escalatie te voorkomen en tegelijkertijd een minimum aan voorspelbare stabiliteit in de betrekkingen te brengen.

De VS zoeken alleen unilateraal voordeel.

Zolang dit niet verandert, kan er geen sprake zijn van zinvolle interactie op het gebied van wapenbeheersing tussen de VS en Rusland. Niet alleen loopt het New START-verdrag in februari 2026 af, maar het is ook onwaarschijnlijk dat de belangrijkste verificatiecomponent van het verdrag – inspecties ter plaatse – tussen nu en dan nieuw leven wordt ingeblazen.

Bovendien is het onmogelijk in te zien hoe een nieuwe wapenbeheersingsovereenkomst ter vervanging van het verlopen New START-verdrag kan worden onderhandeld, geratificeerd en uitgevoerd in de korte tijd die daarvoor overblijft. Er is geen vertrouwen tussen Rusland en de VS als het gaat om wapenbeheersing.

Zonder verdragen is er geen verificatie van de werkelijkheid. Zowel de Amerikaanse als de Russische wapenarsenalen zullen niet langer gebonden zijn aan op verdragen gebaseerde beperkingen, wat zal leiden tot een nieuwe wapenwedloop met maar één eindpunt: een totale kernoorlog.

Er is een lange lijst van dingen die moeten gebeuren, wil zinvolle wapenbeheersing ooit weer een plaats krijgen in het diplomatieke arsenaal van de VS of Rusland. Maar voordat beide partijen weer met elkaar kunnen praten, moeten ze eerst de gemeenschappelijke taal van de ontwapening opnieuw leren.

Want de huidige semantiek van wapenbeheersing is weinig meer dan een lexicon voor rampen.

Scott Ritter is een voormalig inlichtingenofficier van het U.S. Marine Corps die gediend heeft in de voormalige Sovjet-Unie om wapenbeheersingsverdragen uit te voeren, in de Perzische Golf tijdens operatie Desert Storm en in Irak om toe te zien op de ontwapening van massavernietigingswapens. Zijn meest recente boek is Disarmament in the Time of Perestroika, gepubliceerd door Clarity Press.

Via Consortium News.

Copyright © 2022 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

OEKRAÏNE CONFLICT DOSSIER

Opperbevelhebber aan het Zweedse volk: Bereid je voor op deelname aan een grote oorlog tussen Rusland en de NAVO – Kan kernwapens omvatten

Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: