Wat is eigenlijk Democratie?

In de media en politiek wordt “westerse democratie” altijd geprezen als de maatstaf voor alle dingen, en de wereld zou alleen een vreedzame plek zijn als “westerse democratie” overal werd ingevoerd. De vraag rijst dan: wat is “westerse democratie”?

Het is vreemd dat deze frasen van “westerse democratie” of “democratie naar westers voorbeeld” zo onkritisch worden gepubliceerd. Niemand vraagt wat dit eigenlijk zou moeten zijn. Betekent dit de Nederlandse partijdemocratie? Of het Amerikaanse presidentiële systeem?

Misschien moeten we ons eerst afvragen wat democratie eigenlijk is.

Democratie moet de heerschappij van het volk of de heerschappij van de meerderheid zijn, waarbij de rechten van minderheden nog steeds worden beschermd. Maar hoe implementeer je dat? Met een partijdemocratie waar men reeds na de dag van de verkiezingen compromissen moet sluiten omdat het onvermijdelijk is dat geen van de partijprogramma’s voor 100 procent bevalt? Of met een presidentiële democratie waarin u kiest tussen kandidaten in plaats van partijen?

Is democratie überhaupt wel aan de orde wanneer de kiezers hun macht moeten overdragen aan gekozen vertegenwoordigers die vervolgens voor hen beslissen? En wat doen we als de gekozen vertegenwoordiger vervolgens een ander beleid voert dan hij heeft beloofd en zoals de kiezers willen?

Eigenlijk zou er de mogelijkheid van referenda moeten zijn, wat ook een einde kan maken aan zo’n beleid tussen verkiezingen door, als men de democratie serieus neemt. Maar in de “westerse democratieën” zijn ze bijna nergens te vinden, en waar ze bestaan zijn de hindernissen zo hoog dat ze in de praktijk niet voorkomen.

Er wordt ons herhaaldelijk gezegd dat zo’n directe democratie gevaarlijk is, omdat de mensen niet in staat zijn om complexe kwesties te overzien, die aan de deskundigen en professionals moeten worden overgelaten. Maar deze argumentatie is absurd, want men is voor democratie, de heerschappij van het volk, of men is het niet omdat men van mening is dat het volk te dom is. Maar als het volk slechts een beetje mag beslissen, door om de vier jaar vertegenwoordigers te kiezen, maar vervolgens hun beslissingen helemaal niet kunnen beïnvloeden, dan is dat hoogstens een beetje democratie.

Zwitserland heeft een directe democratie, waarin het volk op elk moment een referendum over elk onderwerp kan afdwingen, dat vervolgens bindend is voor de gekozen vertegenwoordigers. En Zwitserland is een van de rijkste landen ter wereld en een van de landen met de hoogste lonen ter wereld. Directe democratie kan dus niet zo slecht zijn, ook al proberen de politiek en de media ons altijd wijs te maken dat dit een uitzondering is en in andere landen niet kan werken.

Maar maken de gekozen deskundigen en professionals geen fouten? Zijn alle besluiten en wetten van de deskundigen van de westerse regeringen goed en foutloos? Zeker niet. Maar als er toch al fouten worden gemaakt, dan kan men het volk toch ook de fouten laten maken. Of niet?

De gekozen vertegenwoordigers “verbeteren immers ook de wetgeving” als de aangenomen wetten zwakke punten hebben. Het volk kan dus ook zijn beslissing “verbeteren” als het in de praktijk er achter komt dat het zich in een referendum heeft vergist.

Maar wat is “westerse democratie”? Laten we een paar voorbeelden bekijken.

Is “westerse democratie” de Nederlandse democratie? In Nederland is er een “representatieve democratie”. Dit betekent dat het volk een parlement kiest door partijen te kiezen. Dit parlement kiest vervolgens een regering. We hebben hier dus al een zeer indirecte democratie en daarom wordt het ook wel “representatieve democratie” genoemd, waarschijnlijk omdat het goed klinkt. Mensen kiezen vertegenwoordigers en kunnen alleen die vertegenwoordigers kiezen die in een partij zijn georganiseerd en door de partij worden voorgedragen. In de praktijk zijn deze vertegenwoordigers dan echter onderworpen aan partij- of factiediscipline. Dus alleen partijen kunnen worden gekozen, geen onafhankelijke kandidaten.

Na de verkiezingen hebben de mensen geen invloed meer op individuele kwesties. Iedereen die ooit gebruik heeft gemaakt van de Kiezwijzer weet dat zelfs een “linkse kiezer” het met de PVV over sommige stellingen eens is en omgekeerd deelt een “rechtse kiezer” de mening van links over sommige onderwerpen. Toch moet men uiteindelijk een partij kiezen voor alle onderwerpen die ons interesseren. In het geval van Kiezwijzer is het resultaat meestal een 60-70% overeenkomst met een partij. En je accepteert onvermijdelijk dat de gekozen partij stellingen over sommige onderwerpen vertegenwoordigt die men niet leuk vindt. Dit zijn zijn dan nog steeds meestal meer dan een derde van de onderwerpen waarover men een mening heeft.

Daarnaast is er de uitspraak dat men altijd kan kiezen voor “het minste kwaad”. Maar is het democratisch als men alleen kan stemmen voor het minste kwaad? Dat klinkt als een keuze tussen pest en cholera, maar niet als democratie.

Na de verkiezingen moeten de partijen coalities vormen en compromissen sluiten, waarbij ze onvermijdelijk nog meer zaken moeten opofferen die voor de kiezers belangrijk waren. En de kiezer heeft geen invloed op dit alles als hij eenmaal zijn stem heeft uitgebracht.

Als er een regering is gevormd, is de mening van de kiezer reeds door vele “filters” gespoeld.

Is dit de “westerse democratie”?

Of is het misschien het Amerikaanse systeem? De VS wordt vaak afgeschilderd als een bolwerk van de democratie.

In de VS kiest men kiesmannen, die vervolgens de president kiezen. Maar aangezien de kiesdistricten onvermijdelijk nooit dezelfde omvang hebben en bij dit systeem de stemmen van degenen die op de verliezende kiesman in een district hebben gestemd onder de tafel vallen, gebeurt het in de VS steeds weer dat iemand president wordt die de meeste kiesmannen heeft kunnen winnen, maar bij gelegenheid bij de verkiezingen meer burgers op de andere kandidaat hebben gestemd. Dit betekent dat de kandidaat zo nu en dan president wordt die minder stemmen heeft gewonnen. De laatste keer dat dit gebeurde was met Bush Junior en ook met Trump, dat iemand president werd hoewel hij minder stemmen won dan zijn concurrent.

Is dat “westerse democratie”?

Overigens kan niemand in de VS geen politiek ambt winnen tenzij hij gelddonaties verzamelt. Zelfs grote giften zijn mogelijk en zeer welkom. Het enige probleem is dat zo’n grote donor na de verkiezingen naar zijn afgevaardigden (of zelfs de president) gaat en hem herinnert aan de geldschenking en een beleid eist dat de grote donor ten goede komt. Dit wordt meestal corruptie genoemd, wanneer iemand geld gebruikt om gunsten te kopen van afgevaardigden, ministers of zelfs presidenten. In de VS wordt het echter niet “corruptie” genoemd, maar “campagnedonatie”.

Is dat “westerse democratie”?

Maar zelfs zonder deze kritiek op het kiesstelsel moet men zich afvragen wat “westerse democratie” eigenlijk is wanneer in het ene land een door het parlement gekozen eerste minister (bijv. Duitsland, Hongarije, Italië, enz.), in een ander land een rechtstreeks gekozen president (bijv. Frankrijk of de VS), in een ander land een niet-verkozen koning het staatshoofd is (Nederland, Groot-Brittannië, Spanje, enz.) en ook bepaalde bevoegdheden heeft.

Wie de verschillende bestuurssystemen in de “westerse democratieën” met elkaar vergelijkt, zal merken dat ze sterk verschillen. Maar wat is dan “westerse democratie” als het Westen zelf deze niet eens kan definiëren en door volledig verschillende bestuursvormen wordt geregeerd?

Of is het democratisch dat een regering een beleid voert dat door de meerderheid van haar bevolking wordt gesteund? Dan zou Rusland een democratie zijn uit een prentenboek, omdat alle onderzoeken (inclusief westerse instituten) aantonen dat de meerderheid van de mensen in Rusland de maatregelen van de regering steunt. Maar onze politici en media zullen dit nauwelijks “democratie” noemen.

In Nederland daarentegen blijkt uit enquêtes dat de meerderheid over de meeste kwesties een andere mening heeft dan de regering. De meerderheid in Nederland wil geen eurobonds c.q. noodfondsen naar het Zuiden, ze willen geen pensioen op 67 jaar, ze willen geen bankredding door middel van belastinginkomsten, maar al deze dingen worden toch gedaan. Daarentegen wil een ruime meerderheid van de Nederlanders gekozen burgemeesters, inperking immigratie en meer inspraak in de politiek. maar niets van dit alles gebeurt, ook al wil de meerderheid het wel.

In de Nederlandse “democratie” neemt de regering voortdurend beslissingen die de meerderheid van de mensen niet aanstaan.

Is dat überhaupt wel democratie?

In Frankrijk demonstreren mensen al jaren tegen het beleid van hun president en alle onderzoeken tonen aan dat meer dan 70% van de Fransen de eisen van de demonstranten steunen. Maar verandert dit iets? Verandert de president zijn beleid? Nee. In plaats daarvan verscherpt hij het recht om te demonstreren.

Is dat überhaupt wel democratie?

En terwijl onze politici en media voortdurend eisen dat bijvoorbeeld Rusland eindelijk “democratisch” wordt, hoewel de meerderheid van de mensen daar tevreden is met hun regering, eist niemand dat bijvoorbeeld Saoedi-Arabië eindelijk democratisch wordt, hoewel er niet eens verkiezingen worden gehouden en het land wordt geregeerd door een absolutistische koning waar het land de facto toe behoort.

Wat is er mis met mensen in een land dat een “sterke” regeringsleider wil die de overhand heeft over lobbyisten en een beleid maakt dat de meerderheid tevredenstelt? Is het niet democratisch voor een regering om een beleid te maken dat de meerderheid aanspreekt?

Of is het democratisch als regeringen een beleid voeren tegen de wil van het volk in?

Wat uiteindelijk telt, is het resultaat. Leven mensen goed? Maakt de overheid een beleid dat de meerderheid aanspreekt op feitelijke zaken? Worden minderheden niet onderdrukt? Is er vrijheid van meningsuiting?

Als al deze vragen met “ja” worden beantwoord, dan denk ik dat het bestuurssysteem heel dicht bij een democratie komt. Er kan geen perfecte democratie zijn. Als je de meningen van miljoenen mensen met elkaar moet verzoenen, zal er altijd iets te bekritiseren zijn.

Maar wat is nu eigenlijk die veelgeprezen “westerse democratie”?