De Islamitische Staat in het Victoriaanse tijdperk

ISIS voor zijn tijd.

We’ve fought with many men acrost the seas,
An’ some of ’em was brave an’ some was not:
The Paythan an’ the Zulu an’ Burmese;
But the Fuzzy was the finest o’ the lot. . . .

So ‘ere’s ~to~ you, Fuzzy-Wuzzy, at your ‘ome in the Soudan;
You’re a pore benighted ‘eathen but a first-class fightin’ man;

Foto: De slag van Abu Klea © William Barnes Wollen (1857–1936) / Wikimedia / (CC0)

Rudyard Kipling, de bard van het Britse imperialisme, echode in zijn gedicht “Fuzzy-Wuzzy” het sentiment van veel Britse soldaten. Maar wie was de Fuzzy-Wuzzy die, onder de vijanden van het Britse leger, “the finest o’ the lot” (de beste van de partij) was? Zij waren de Beja-stamleden van Soedan. Beroemd om hun woeste onafhankelijkheid en hun omvangrijke wild uitziende haarstijl, streden de Beja en andere Soedanese stammen tussen 1883 en 1899 tegen het Anglo-Egyptische leger. Tijdens die langdurige oorlog viel de onverschrokken Beja vaak frontaal de Britse geweren aan, gewapend met speren en zwaarden. De Beja verachtte mannen die vuurwapens gebruikten en ze vochten onder een loyaliteitsverbintenis aan Mohammed Ahmed, de Mahdi van de islam, schrijft auteur Sinclair Jenkins op de American Renaicansse.

Het fanatisme en de traditionele moslimpraktijken van de Fuzzy-Wuzzies waren een voorbode van de Islamitische Staat die meer dan 100 jaar later ontstond. De moslimverplichting om een theocratie op te bouwen en een harde islamitische wetgeving op te leggen aan de onderworpen volkeren is tot op de dag van vandaag nog steeds van kracht.

Volgens Michael Asher’s uitstekende boek ‘Khartoum: The Ultimate Imperial Adventure’ (Khartoem: Het Ultieme Keizerlijke Avontuur), waren de Beja, met name de Amarar die zich “etnisch zuiver” noemde, de zelfverklaarde afstammelingen van Noach’s zoon Ham. Het lijdt geen twijfel dat de Beja een lange traditie van ruwe vrijheid hadden.

In 1880 of 1881 kwamen de Beja en andere Soedanese stammen samen met een nederige arbeider met weinig religieus onderwijs: Mohammed Ahmed, die was uitgeroepen tot de redder van de islam (Mahdi). Hij werd door een rondtrekkende heilige man ‘Abdallahi wad Torshayn’ [1] aangewezen. Dit trok duizenden Soedanezen naar Ahmed en hij en zijn binnenste kring begonnen de bevrijding van hun land en een terugkeer naar de “zuivere” islam van de 7e eeuw te eisen.

Het eerste doelwit van de Mahdistische woede was de Turks-Egyptische elite die over hen regeerde. Corrupt en omkoopbaar hadden deze Ottomaanse beambten weinig vrienden onder de Soedanezen. In de ogen van de Derwisjen (de westerse naam voor Mahdistische soldaten) waren de Turks-Egyptische bureaucraten afvalligen: Soennitische moslims die het ware geloof niet uitoefenden of waardeerden. Erger nog, veel niet-moslims – waaronder ook Joden, maar ook Griekse, Assyrische en Armeense christenen – werkten voor de Ottomaanse overheid.

De Khedive (heerser) van Egypte, Tewfik, kon Soedan niet loslaten. Tewfik’s voorvader, de grote Mohammed Ali [2], had in 1822 een groot deel van Soedan veroverd. Sindsdien was het een kolonie van een kolonie (Egypte was tot het einde van de 19e eeuw een provincie van het Ottomaanse Rijk), en hoewel Soedan economisch niet waardevol of noodzakelijk was voor de bescherming van de zuidelijke grens van Egypte, wilde Caïro de controle behouden. Daarom stuurde Tewfik in 1883 een expeditieleger naar Soedan om de Mahdistische opstand neer te slaan.

Het korps bestond uit 8.300 infanteristen en 2.000 cavaleristen, bewapend met 16 Krupp-bergkanonnen en veel Nordenfeldt-machinegeweren [3]. Dit moderne leger werd geleid door Europese officieren, onder leiding van William Hicks, alias Hicks Pasha. Hicks was een veteraan van het Bombay Leger van de Britse Oost-Indische Compagnie en had zich tijdens de Sepoy-muiterij van 1857 onderscheiden. In 1867 en 1868 was hij generaal in de epische Abessijnse Expeditie, die keizer Tewodros II van Ethiopië strafte voor het opsluiten van Europese missionarissen en Britse gezanten. Hicks was een van de vele Europese soldaten die met beloften van rijkdom en status naar Egypte werd gelokt.

Ondanks goede uitrusting en bekwame officieren was de expeditie van 1883 een papieren tijger. De meeste mannen in het leger van Hicks waren Egyptische boeren (fellahin), van wie bekend was dat ze zichzelf verminkten in plaats van in Soedan te dienen. Gustav Klootz, een Duitse socialist, deserteerde en verraadde de expeditiemacht. Toen de 40.000 derwisjen van Ahmed de mannen van Hicks in een hinderlaag bij El Obeid in de val lokten, lieten duizenden Egyptische soldaten hun wapens vallen en vluchtten. Anderen smeekten om hun leven in de hoop dat hun islamitische geloof hen zou redden. Velen werden naakt gestript en als slaven op Mahdistische markten verkocht.

Hicks en de Europeanen gingen strijdend ten onder. Een derwisj-veteraan van de strijd zei dat Hicks “vol moed was als een olifant” [4]. Hij heeft naar verluidt zijn revolver leeggeschoten en drie keer zijn revolver geladen, en vervolgens, met geen munitie meer, met zijn sabel een  kolom Derwisjen aangevallen. De Beja-strijders waren onder de indruk van de moed van Hicks en de andere Europeanen, maar verminkten desondanks nog steeds de lijken.

Het nieuws van de slachting veroorzaakte paniek onder de Britse militaire en burgerlijke leiders, die sinds 1882 Egypte bestuurd hadden. Sommigen vonden dat Soedan moest worden opgegeven. Luitenant-generaal Garnet Wolseley, de man die Egypte van de Ottomanen had afgenomen, sloot zich bij deze mening aan.

Sommige Britse legerofficieren en politici, vooral die van de Conservatieve Partij, gaven de ondergang van de Anglo-Egyptische macht in Soedan de schuld van de zwakke heerschappij van de liberale premier William Gladstone.

Onder druk van het publiek en van koningin Victoria zelf besloot de regering van Gladstone in 1884 een militaire gezant naar Soedan te sturen om verslag uit te brengen over de situatie. De man die ze kozen werd een van de grote Victoriaanse martelaren van het Victoriaanse tijdperk.

Generaal-majoor Charles “Chinese” Gordon was een intellectueel, een vroom christen, een mysticus en een getalenteerd veldcommandant. Gordon had de bijnaam “Chinees” verdiend in de jaren 1860 toen hij een van de Europese commandanten van het “Ever Victorious Army” van Qing China was. Gefinancierd door Europese en Amerikaanse kooplieden in Shanghai, Hong Kong en andere havensteden, en geleid door een kleurrijke cast van huurlingen en militaire veteranen hielp het Ever Victorious Army de bloedige Taipingopstand te beëindigen. Gordon zei later dat de gemiddelde Chinese soldaat “alleen voor de buit vocht” en meestal wegliep [5]. Hij had gediend als gouverneur-generaal van Soedan en had een vergelijkbare sombere kijk op de gemiddelde Soedanees.

Gordon marcheerde de Nijl af en vestigde zich als de nieuwe Britse onderkoning in Khartoum, maar zijn garnizoen werd belegerd door een derwisj-troepenmacht van meer dan 50.000 krijgers. Gordon had slechts 7.000 Egyptische en Soedanese troepen en stuurde rapporten naar Cairo en Londen over deze wanhopige situatie. Gordon en zijn hongerende garnizoen moesten maanden wachten tot er zelfs maar over een hulpexpeditie werd gesproken, laat staan dat deze georganiseerd werd.

Generaal Wolseley, een fervent aanhanger van Gordon, verzamelde eind 1884 de Gordon Relief Expedition. In plaats van dezelfde fout te maken als Hicks, ging Wolseley naar het Midden-Oosten met voornamelijk Britse militairen. Wolseley creëerde ook een van de eerste moderne speciale eenheden, de Desert Column, bestaande uit de beste Britse cavalerie, gezadeld op Arabische kamelen. Net als het Victoriaanse leger in het algemeen, waren de overgrote meerderheid van de soldaten die vochten in wat bekend werd als de Nijlcampagne, Engelsen [6].

Tussen 1884 en 1885 vochten deze mannen verschillende bloederige en ongelijke veldslagen met de Fuzzy-Wuzzies. Bij de Slag van et-Teb leden de Britten 35 slachtoffers, terwijl hun Derwisj tegenstanders meer dan 2000 man verloren [7]. Toen de Derwisjen de ‘Hecla’ van de Royal Navy aanvielen, onthoofde en doodde kapitein Arthur Wilson ondanks een steekwond in de buik verschillende vijanden. Toen zijn sabel brak, vocht Wilson met zijn vuisten.

Bij de latere Slag om Tamaai, voerde de legendarische Black Watch een geïmproviseerde bajonetaanval uit toen hun gevechtslinie werd doorbroken. De gemiddelde Britse soldaat bewees dat hij beter was dan de Fuzzy-Wuzzies bij hun eigen tactiek van frontale aanval met alleen staal gewapend.

De Nijlexpeditie slaagde er niet in Gordon te redden. Op 26 januari 1885 stormden duizenden Mahdistische troepen Khartoem binnen. Gordon vocht net als Hicks tot de dood toe. Volgens zijn assistent trok Gordon zich terug in zijn paleis, gewapend met een revolver en een sabel. Hij vuurde en herladen zijn revolver, terwijl hij ook op Derwisj speermannen hakte en insloeg. Gordon doodde en verwondde een onbekend aantal Soedanezen voordat hij met herhaalde steekwonden en minstens één revolverkogel werd gedood . Net als Hicks werd zijn lichaam onteerd en onthoofd. De rest van haar leven gaf Koningin Victoria de traag bewegende Gladstone de schuld van de dood van Gordon [8].

Gordon’s martelaarschap werd beroemd; weinigen namen kennis van wat er met de kleine Europese gemeenschap van Khartoem was gebeurd. De Derwisjen hakten de handen van Nikolaos Leontides, de Griekse consul, af voordat ze hem onthoofden. Ze schoten een Griekse vader in het hoofd, onthoofde zijn zoon met een bijl en namen zijn zwangere vrouw mee als slavin. Martin Hansall, de Oostenrijks-Hongaarse consul, werd zijn hoofd afgehakt toen een voormalige knecht hem verraadde. Franz Klein, een kleermaker, werd zijn keel doorgesneden. Zijn Italiaanse vrouw en hun vijf kinderen werden gedwongen toe te kijken en de moordenaars verkrachtten vervolgens een van de dochters. De katholieke missie van de stad werd overvallen en in bloed ondergedompeld [9].

De Britse bevolking moest drie jaar wachten op wraak. Ondertussen werd Soedan een theocratische staat, een vroege Islamitische Staat. Het moedigde verovering, slavernij, verkrachting en de uitroeiing van stammen die verdacht worden van enige loyaliteit aan de Anglo-Egyptische regering aan.

Het Mahdistische regime eindigde in 1898 bij de Slag bij Omudrman. Hier vernietigde een Brits, Egyptisch en Soedanees leger van meer dan 25.000 man een Derwisj troepenmacht van 52.000 man. De Britten, die Maxim machinegeweren en de nieuwste artillerie en geweren tegen speren en zwaarden konden inzetten, leden minder dan 50 doden. De Mahdisten hadden ongeveer 12.000 gevallenen. Een jaar later was de Soedan gepacificeerd.

De Britten verlieten de Soedan in 1955. De moed van de Derwisj-strijders was legendarisch, maar hun wreedheid ook, en echo’s van de Derwisj-ideologie bleven in Soedan en Zuid-Soedan hangen, die geplaagd worden door rondtrekkende gewapende mannen die de vrouwen van de tegengestelde stammen verkrachten, beroven en mishandelen. De oude problemen van Soedan zijn onze nieuwe problemen. Britse, Ottomaanse en Egyptische functionarissen hadden geleerd hoe om te gaan met de primitieve islam. Wij moeten het opnieuw leren.

^[1] Asher, Khartoum, 51.
[2] Muhammad Ali, the founder of modern Egypt, was an ethnic Albanian born in Ottoman Macedonia.
[3] Asher, Khartoum, xxiii.
[4] Asher, Khartoum, xxii.
[5] Asher, Khartoum, 72.
[6] Asher, Khartoum, 111.
[7] Raugh, Harold E. The Victorians At War, 1815-1914: An Encyclopedia of British Military History (Santa Barbara: ABC-CLIO, 2004): 132.
[8] Asher, Khartoum, 280.
[9] Asher, Khartoum, 261-262.