Gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor Geopolitieke* verhoudingen

Casus belli*. Voordat we kunnen praten en discussiëren over veranderingen in de geopolitieke verhoudingen ten gevolge van de oorlog Oekraïne-Rusland moeten we eerst de oorzaken van deze oorlog hebben vastgesteld. In deze lezing doe ik dat aan de hand van een kort overzicht van geschiedenis met historische feiten en het benoemen van gebeurtenissen in de aanloop naar deze oorlog. Daar gaan we over discussiëren omdat precies daar, in die geschiedenis, in die historie maar mijn inzicht de mogelijkheden liggen voor het beëindigen van deze oorlog. Wellicht geven de conclusies die we straks uit deze lezing kunnen trekken aanleiding voor een volgende lezing met bijvoorbeeld de titel: “De geopolitieke verhoudingen na het beëindigen van de oorlog Oekraïne-Rusland,” schrijft gastauteur Anthony T Polet.

Ik probeer politieke, economische en militaire zaken te doorgronden door middel van het vergaren van informatie en inlichtingen. De resultaten zijn vaak niet om vrolijk van te worden. Wel wordt een beter beeld van de werkelijkheid gevormd die helaas vaak afwijkt van wat de mainstream-media -politici -militairen ons willen doen geloven. Zowel Oekraïne als de VS, RF en EU verspreiden desinformatie en propaganda. We weten dat de strijdende partijen Oekraïne en Rusland maar ook VS en EU censuur op berichtgeving hebben ingevoerd. De EU voert een censuurbeleid, of verplicht dat aan media en andere instellingen, en blokkeert actief onder meer alle niet welgezinde informatie uit Rusland. Het is schokkend dat EU-regeringsleiders, in navolging van het EU leiderschap bepalen welke informatie voor u geschikt is en welke niet, welke informatie u krijgt en welke niet. Vrijheid van journalistiek is (in mijn beleving) onacceptabel beperkt door censuur en zelf opgelegde haast en onzorgvuldigheid om nieuws te brengen. In tijden van oorlog sneuvelt de waarheid als eerste. Het langdurig druppelen van eenzijdige informatie en desinformatie is de duivel van deze tijd.

Met de volgende bespreekpunten zal ik mijn lezing opbouwen:

Overzicht en toelichting historie Oekraïne/Rusland vanaf 1917

Voor 1917 was het gebied wat wij nu Oekraïne noemen Russisch grondgebied. Tijdens de Russische revolutie in 1917 ontstond voor het eerst een zelfstandig en internationaal erkend land: de Oekraïense volksrepubliek, officieel per 22-01-1918. Het land was onderdeel van de Sovjetunie tot het uiteenvallen van die unie in 1991. In een serie van onafhankelijke republieken, losgemaakt uit de Sovjet Unie, werd Oekraïne op 24 augustus 1991 een onafhankelijk land. Met het uiteenvallen van de Unie van Sovjetrepublieken, de USSR werd ook het Warschaupact, tegenhanger van de NAVO opgeheven. Met het einde van de Sovjetunie verloor het westen, de NAVO haar gemeenschappelijk vijand. Bij de samenvoeging van de twee Duitslanden (1990) werd tussen de VS en de RF min of meer afgesproken dat de NAVO “not one inch” naar het oosten zou uitbreiden. Echter, vele ex-sovjetlanden zoals de Baltische Staten, Polen, Roemenië en Hongarije traden toe tot de NAVO. Daarbij maakten zij gebruik van het zelfbeschikkingsrecht om al dan niet toe te treden. De NAVO, opgericht als militaire verdedigingsorganisatie, begon zich zelfs buiten het Noord Atlantisch gebied te manifesteren.

*Geopolitiek is het streven om politieke doelen te bereiken op basis van geografisch gefundeerde elementen. De wetenschap van de invloed van de aardrijkskundige gesteldheid op staatkundige vraagstukken. Analyse van de invloed van geografische omstandigheden op de buitenlandse politiek. De analyse van machtsverhoudingen in de internationale politiek. Casus Belli = ‘een geval van oorlog’.

De NAVO verspeelde (in 1999) veel krediet met haar rol in de Balkanoorlog, vooral door haar optreden tegen Servië met zware bombardementen.

Al voor de oranje revolutie, in de periode november 2004 – januari 2005, bleek dat de leiders van Oekraïne tot op het bot corrupt waren, het land werd leeggeplunderd door machtshebbers en oligarchen. Rechts-extremistische groepering verleenden illegale paramilitaire- en politiediensten. Oekraïne werd het rechtsextremistische middelpunt van Europa. De situatie was zo ernstig dat Oekraïne op alle fronten door het Westen werd geweerd. Het Westen was echter meer bezorgd over de corruptie en de verbondenheid met Rusland, dan over rechtsextremisme in het land.

De coup in februari 2014. Tijdens de Maidan onlusten met ernstige ongeregeldheden in vooral Kiev, Kharkiv, Odessa en andere steden werd de democratisch gekozen president Yanukovych verjaagd en werd de macht met geweld overgenomen. Aanvankelijk waren de vreedzame protesten gericht op de ernstige corruptie en diefstal door regeringsleden en oligarchen. Extreem rechtse paramilitaire groeperingen ‘kaapten’ de opstand met geweld en forceerden een politiek-militaire coup pro Europa en contra Rusland. Het Maidanplein was een slagveld waarbij de Berkut, de speciale politie-eenheden van Yanukovych en extremistische groeperingen op elkaar maar ook op betogers schoten. Met westerse (VS-EU) politieke en financiële hulp slaagt de coup. Een Europa-VS-gezinde regering werd geïnstalleerd. De Oekraïense Doema dreigde de tot dan toe officiële Russische taal af te schaffen. Vooral in de Donbass wonen Oekraïners en etnische Russen die alleen Russisch spreken. Vooral de bewoners van Donbass verzetten zich tegen de coup en vaardigden referenda uit voor zelfbeschikking, autonomie en zelfs onafhankelijkheid. Deze referenda waren onvoldoende transparant en verre van duidelijk waardoor deze internationaal niet werden erkend. In mei 2014 werden de volksrepublieken Donetsk en Luhansk uitgeroepen. Dit gebeurde overigens tegen de adviezen van Putin in. Sinds die tijd begint de desinformatie door voortdurend te spreken van de ‘separatisten’ in Donbass. Het waren de Maidan-separatisten in Kiev die zich door middel van een staatsgreep hebben afgescheiden van een democratisch gekozen regering. Separatisme past daarom beter bij de Oekraïense regering als het om democratie gaat. Onmiddellijk werden de Oekraïense strijdkrachten tegen de Donbass en de zuidelijke regio’s ingezet en ontstond er vanaf 2014 een burgeroorlog die duizenden (burger-) slachtoffers heeft gekost. De Donbass regio werd onofficieel politiek en militair bijgestaan door de Russen.

De sterk anti-Russische interim-regering dreigden de met Rusland gesloten gebruiksovereenkomst betreffende de Krim op te zeggen. De zwarte zeevloot van de RF heeft haar marinebasis op de Krim. De gehele Krim werd ook voor 2014 militair door de Russen gecontroleerd. Gezien de anti-Russische ‘Maidancoup’ en de dreiging de ‘Krim-overeenkomst’ op te zeggen besloot de RF de Krim in te lijven. Na een publiek referendum voor aansluiting bij de Russische federatie werd de Krim op 18 maart 2014 geannexeerd. Het referendum werd internationaal niet erkend omdat de Krim in feite al werd gecontroleerd door de Russen. In mei 2915 begon de bouw van een brug voor een landverbinding van de Krim met Rusland. Het westen ontkende de uitslag van het referendum en protesteerde enigszins tegen de annexatie van het schiereiland.

Passagiersvliegtuig MH17 stortte op 17 juli 2014 neer in Donbass, een gebied waar de burgeroorlog in Oekraïne woedde. Na moeizaam en ernstig vertraagd onderzoek blijkt dat het toestel is neergeschoten. In de processtukken wordt gesteld dat het vliegtuig door een zgn. BUK-raket is neergeschoten. Welk wapen het aantoonbaar is geweest blijft omstreden omdat bewijsvoering onder meer door te tijd flinterdun is geworden. Uiteindelijk werden twee Russen door Nederlandse rechters veroordeeld. Een verdachte kreeg vrijspraak. Het neerschieten van MH17 heeft het Russische imago met betrekking tot de Oekraïense burgeroorlog behoorlijk negatief beïnvloed. Er ontstond ook in Nederland een sterk anti Russisch en een sterk pro Oekraïens sentiment.

Onder meer doordat Russisch sprekende eenheden uit de Oekraïense krijgsmacht overliepen naar de Donbass, verkregen de volksrepublieken de beschikking over wapens en munitie. Mogelijk leverde de Russische strijdkrachten militair materieel aan DRP en LRP. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) heeft echter geen grote leveringen van Russische wapens kunnen vaststellen. De twee MINSK akkoorden, waarin onder meer staakt het vuren werd geregeld, van september 2014 (MINSK 1) en februari 2015 (implementatie MINSK 1) tussen Kiev en Donbass werden door beide partijen niet nageleefd en de strijd duurde voort waarbij meer slachtoffers waren te betreuren. Volgens de UN human rights in Ukraine (OHCHR) zijn er tussen 2014 en 2022 ongeveer 14.000 doden in Donbass gevallen waaronder 3000 burgers. De RF was geen partij in de onderhandelingen maar eisten wel naleving van de akkoorden. De documenten met betrekking tot die onderhandelingen werden gezamenlijk door Oekraïne, OVSE en de RF opgesteld. In Normandië werd tevergeefs geprobeerd de RF partij te maken in de Oekraïense burgeroorlog. Achteraf blijken ook deze besprekingen door het westen, Duitsland en Frankrijk voorop*, misbruikt te zijn om Kiev de gelegenheid te geven zich militair te versterken tegen de republieken Donetsk Peoples Republic (DPR) en Luhansk Peoples Republic (LPR) en tegen een eventueel toekomstige militaire inmenging van Rusland. Alleen al dat laatste geeft aan hoe er in het westen werd gedacht over een mogelijk toekomstig conflict.

De spanning aan het frontlijn Oekraïne-Donbass liepen hoog op en zware beschietingen waren aan de orde van de dag. De climax volgde in februari 2022. De RF trok troepen samen aan de Oekraïens-Russische grenzen. Op 21 februari erkent Rusland de onafhankelijkheid van de DPR en de LPR en Putin tekent vriendschaps- en assistentieovereenkomsten met beide republieken. De DPR en de LPR verzoeken de RF militaire bijstand (tegen Kiev, tegen Oekraïne) te verlenen. Op 24 februari trekt de RF met militair materieel Oekraïne op verschillende plaatsen binnen, de oorlog tussen Oekraïne en Rusland is begonnen. Rusland valt een soeverein land aan. Net zoals de Amerikaanse aanval op Irak is ook de Russische aanval op Oekraïne te veroordelen.

De aanwijsbare aanleidingen tot escalatie en de militaire aanval van de RF op Oekraïne zijn:

• De expansie van de NAVO naar het oosten en het negeren van Russische belangen
• De perceptie dat Oekraine door het Westen zou worden gebruikt om de RF aan te vallen
• De Maidan-coup in Kiev 2014
• Oekraïense dreiging de Krim terug te veroveren
• Het (bewust) vertragen en bewust niet willen implementeren van de afspraken MINSK 1 en 2
• Onophoudelijk beschieten van civiele doelen in Donbass

De RF werd door de VS en EU veroordeeld voor het schenden van de soevereiniteit van Oekraïne. De strijd barst in alle hevigheid los met wisselende successen voor Oekraïne en Rusland. Duizenden overwegend west-Oekraïense vluchtelingen worden opgevangen in Europa en duizenden overwegend oost-Oekraïense vluchtelingen worden opgevangen in Rusland.

• De EU reageerde verontwaardigd, bevriest Russische tegoeden en legt de RF sancties op.
• Russische banken werden losgekoppeld van het SWIFT systeem. De roebel wordt geweerd.
• Russische tegoeden en bezittingen werden bevroren of geconfisqueerd.
• Bedrijven werden (moreel) gedwongen de RF te verlaten. (Shell, Ikea, McDonalds, Starbucks, automobielbedrijven, winkelketens, etc.)
• Russische bedrijven werden gedwongen EU te verlaten. (Banken, ZuidAs Amsterdam, etc.)
•  Etc.

*Interviews met Angela Merkel en François Hollande waarin werd verklaard dat vertraging en uitstel van uitvoering MINSK 1 bewust werd uitgevoerd om Kiev de gelegenheid te geven zich (beter) te bewapenen (tegen Rusland..).

Op 30 september 2022 worden de DPR, LPR, en de oblasten Cherson en Zaporizhya geannexeerd, opgenomen in de Russische federatie. Ongeveer 15% van het Oekraïense grondgebied. Rusland verkrijgt daarmee openlijk militaire toegang tot deze gebieden. Het Westen protesteert en accepteert de annexatie niet. EU en NAVO zinspelen op versneld toetreden van Oekraïne tot de EU en NAVO en de landen geven ruimhartig gehoor aan de vele en herhaalde verzoeken van Zelensky voor wapenleveranties.

Een harde strijd volgt waarbij beide partijen ernstige oorlogsmisdaden plegen. Na het eerste oorlogsjaar verandert de frontlijn nauwelijks meer en lijkt de oorlog vast te lopen. Het door het Westen geëiste 2023 voorjaarsoffensief van Oekraïne is nauwelijks op gang gekomen. Zelensky laat geen moment voorbij gaan om naar wapens en munitie te vragen aan onder meer de VS, EU, UK, NAVO en Israël. De VS en Europa leveren enorme hoeveelheden wapens en munitie maar geen geavanceerd materieel, geen gevechtsvliegtuigen. Om moverende redenen (Iran) weigert Israël haar luchtafweersysteem aan Oekraïne te leveren. Israël levert alleen humanitaire hulp. In juli lijken de munitievoorraden op te raken en besluit de VS om omstreden clustermunitie aan Oekraïne te leveren. Ook volgt nucleaire, vooralsnog retorische dreiging door RF maar ook door Oekraïne, VS en NAVO.

• De VS, de EU en de NAVO leveren militaire opleidingen, trainingen en wapens aan Oekraïne.
• De zgn. graandeal, vrije doorgang over de Zwarte zee werd in juli 2023 beëindigd.
• NAVO-top in Vilnius Litouwen: Oekraïne geen NAVO-lid (i.v.m. artikel 5)
• Oorlogsvermoeidheid, de EU lijdt onder economische druk en is niet meer verenigd.
• Rollen van UK, FR, IT, GER, HON, TuR bepaald geen eenheid in EU en NAVO
• Amerikaanse oorlogsindustrie draait opnieuw op volle toeren, EU betaalt mee.

Verstoring economische verhoudingen, enkele voorbeelden

Het lijkt erop dat deze oorlog een uitputtingsslag wordt waarbij het westen probeert Rusland uit Oekraïne weg te krijgen en de RF militair te verslaan. Echter, zonder directe confrontatie. Rusland probeert het westen uiteen te drijven. Daarbij wordt Oekraïne als slagveld gebruikt. Vooral oude, overtollige en soms wat nieuwere wapensystemen worden in de strijd gegooid. De westerse wapen- en munitievoorraden raken op en de productie van modernere wapens en munitie wordt opgeschroefd. De VS, Duitsland en Frankrijk enerzijds en de RF anderzijds profiteren van die economische impuls voor de oorlogsindustrie. Bovendien worden de ontstane wapen- en munitietekorten van de VS en NAVO-landen gecompenseerd met orders en bestellingen in vooral de VS.

Ook andere landen bereiden zich voor op nieuwe militaire confrontatie. Naast Iran, bondgenoot en wapenleverancier van de RF, versterkt vooral China haar krijgsmacht en laat territoriale ambities zien. De Chinese marine is actief in onder meer de zuid Chinese zee en nabij Taiwan. De militair economische ontwikkelingen in het Midden Oosten waarbij de RF, Iran, Israël en Syrië zijn betrokken laat ik hier buiten beschouwing. Hoewel het MO in deze wereld wel eens het meest explosieve kruitvat kan blijken te zijn.

In Nederland wordt druk gespeculeerd over het versterken van de ernstig zwakke krijgsmacht. Ook Nederland voldoet niet aan de NAVO-investeringsnorm van jaarlijks 2% BNP voor defensie. Door decennialange bezuinigingen is de Nederlandse krijgsmacht zelfs niet in staat te voldoen aan de grondwettelijke eisen voor de verdediging van de eigen landsgrenzen. Defensie is decennialang geen prioriteit van de NL burger en daarmee ook niet van de politiek geweest. En nog.. Het is de vraag of Nederland in staat is om een adequate, slagkrachtige regering te formeren om de krijgsmacht weer sterk genoeg te maken om weerstand te bieden tegen de oude maar vooral de nieuwe dreigingen. Tot nu toe heeft de oorlog in Oekraïne er echter voor gezorgd dat de Nederlandse krijgsmacht verder is uitgeput door leveringen van wapens en munitie aan dat land. De beperkte Nederlandse oorlogsindustrie profiteert niet van de oorlog omdat Nederland (nog) niet bereid is om daarop voldoende te investeren. Wel wordt steeds meer duidelijk dat als er een directe militaire confrontatie reëel wordt, de Nederlandse krijgsmacht daarvoor niet klaar is, en versterking van de krijgsmacht dan te laat is. Dat voor wat betreft de verschuivingen in de militaire (oorlogs-)economie, naar aanleiding van deze oorlog.

Een belangrijke motivator om deze oorlog te beginnen en voorlopig gaande te houden is te vinden in de kernwoorden macht en bezit. Macht over een ander en bezit om te (over-)leven. Zeer tegen de zin van de VS werd Europa na het einde van de koude oorlog in de jaren negentig, meer afhankelijk van Russische olie, gas en andere grondstoffen. In 2019 werden de (gedeeltelijk) Nederlandse bedrijven Shell en AllSeas door de Amerikanen gedwongen de werkzaamheden voor de aanleg van gasleidingen door de Oostzee te staken. Die pijpleidingen werden aangelegd om Europa te voorzien van relatief goedkoop gas uit Rusland. De Amerikanen accepteerden de Russische leveranties aan Europa niet omdat Rusland daarmee een ‘krachtig nieuw instrument’ in handen zou krijgen waarmee de Russen het westen zouden kunnen ‘controleren, beïnvloeden en mogelijk beschadigen’. De oorlog in Oekraïne gaf aanleiding en gelegenheid om de Nordstream gaspijpleidingen op 26 september 2022 in de Oostzee met explosieven te vernietigen. De Russen eisen opsporing en veroordeling van de daders van deze aanslag. De westerse landen wijzen naar Rusland (!) en doen zelf nauwelijks of geen onderzoek naar de explosie, ook niet naar de dader(s).

Nadat de EU uit protest tegen de oorlog in Oekraïne, geen Russische olie en gas meer wilde importeren werd de stroomrichting van het Russische gas verandert van westwaarts naar oostwaarts. Onder meer China en India profiteren daarvan. Europa werd met torenhoge energieprijzen geconfronteerd. Ter compensatie importeert Europa nu duur LNG uit voornamelijk de VS. In 2022 werd de Europese import van LNG uit de VS meer dan verdubbeld. Ondanks de sancties wordt toch nog Russisch gas, tegen hogere prijs, via derde landen naar Europa doorgevoerd. Ook de prijzen van consumptiegoederen en voedsel zijn in Europa fors gestegen. Bovendien is de inflatie van de Euro naar uitzonderlijke hoogten gestegen. Uit deze ontwikkeling kan worden geconcludeerd dat Europa zichzelf in de economische voet heeft geschoten. Door Rusland te isoleren, door Russisch gas te weigeren, door gedwongen duurdere brandstoffen af te nemen van vooral de VS. Overigens komen de voor de consument gestegen energieprijzen vooral ten goede aan de Amerikaanse en Russische leveranciers. En dat terwijl de bedoeling van de sancties was om het Russisch oorlogspotentieel te raken. Dat lijkt mislukt en Europa betaalt het gelag. De aan de RF opgelegde sancties werken mogelijk averechts. Waar een oorlog niet goed voor is…

Een complicerende bijkomstigheid in deze chaos is het feit dat de VS en haar westerse bondgenoten, al jarenlang het op Rusland georiënteerde Venezuela economisch hebben geïsoleerd. Venezuela bezit de grootste olievoorraad ter wereld. De oorlog in Oekraïne geeft de VS aanleiding om nu toch met Venezuela te gaan praten.. Natuurlijk gaat het om controle op levering van brandstoffen, olie en gas. Een tweede bijkomstige complicerende factor is de toenadering van de Amerikaanse Biden regering tot Iran. De door Trump gecancelde nucleaire deal probeert Biden terug te draaien met een voor Iran betere deal. Het tweeledig doel is om Iran als bondgenoot los te weken van de RF en tegelijkertijd controle te verkrijgen over de olie- en gas leveranties uit Iran. In de tussentijd heeft Iran met haar nucleaire programma al voldoende verrijkt uranium geproduceerd voor het fabriceren van kernwapens. Iran heeft haar proxy strijdmacht Hezbollah in Libanon en Syrië. Rusland steunt militair het Syrisch regime van Assad. Iran bedreigt Israël. Rusland staat Israël militaire operatie in Syrië toe. Israël weigert (daarom) luchtafweersystemen aan Oekraïne te leveren. Het Midden Oosten is het échte Kruidvat waarbij de verschillende lonten er al inzitten. Mogelijk is er een machthebber die met een aansteker, een vuurtje rondloopt. Waar een oorlog niet goed voor is…

De Oekraïense en Russische export van landbouwproducten zoals granen en oliën, meststoffen en import van landbouwmachines kwamen door de oorlog onder grote druk te staan en de doorvoer over zee kwam vrijwel tot stilstand. Zowel Rusland als Oekraïne behoren tot de grootste producenten en exporteurs van graan ter wereld. Het verstoren van vooral de export van graan en meststoffen naar Afrikaanse landen dreigde een humanitaire ramp te veroorzaken. Er werd via Turkije op 22 juli 2022 een zgn. “graandeal” gesloten tussen Rusland en Oekraïne om een ongestoorde doorvoer over de Zwarte zee te waarborgen. Vaarroutes en controle op schepen en lading werden bepaald, vastgelegd en afgesproken. Ook de bijbehorende financiële zaken en verzekeringen op schip en lading werden in de graandeal vastgelegd. En toen meldde Rusland verdachte schepen. Oekraïne bombardeerde de brug naar de Krim en Rusland viel (de haven van) Odessa aan. Rusland beëindigde het graanakkoord op 17 juli 2023 omdat de veiligheid van de schepen niet was gegarandeerd en dat het westen zich niet aan de overeenkomst zou houden. Rusland zou door het sanctiebeleid gehinderd worden bij de uitvoering van de overeenkomst. Volgens de VN werd 70% van het Oekraïens graan in de EU afgeleverd en landen zoals Ethiopië, Sudan, Somalië en Jemen kregen minder dan 3%. Na de opzegging van de graandeal schoot de wereldhandelsprijs voor graan omhoog. Ook hier een ongekend internationale effect van deze oorlog: economische en sociaal-humanitaire schade.

Ook China en Rusland weten dat economische (wereld)macht belangrijker is de militaire macht. Het economisch samenwerkingsverband BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid Afrika) wordt sterker met uitzicht op een nieuwe internationale munteenheid als tegenhanger van de US dollar en de Euro. Verschillende landen hebben aangegeven lid te willen worden van het BRICS-verband. Nu de economische banden tussen Rusland en China sterker zijn geworden ten gevolge van de Oekraïne-oorlog zal het Chinese economisch beleid, het Belt & Road Initiatief (BRI), krachtig in de wereldmarkt worden gezet. De BRI staat voor een strategie voor globale infrastructurele ontwikkeling met Chinese investeringen in meer dan honderdvijftig landen en internationale organisaties. De deelnemende landen huisvesten bijna 75% van de wereldbevolking met ruim de helft van het wereldwijde GDP*.

De BRI en het lidmaatschap van BRICS geven China een centrale rol in de wereldeconomie waarin Rusland nu een meer prominente rol speelt door onder meer gasleveranties aan China.

De oorlog in Oekraïne en de reactie van de VS en EU op Rusland hebben Rusland een betere bondgenoot van China gemaakt. De BRI en BRICS worden versneld een krachtige tegenhanger van de Amerikaans-Europese politiek-economisch-militaire samenwerking. Een ontwikkeling waarbij de EU en waarbij Nederland verstandige keuzes moet maken en niet ongefundeerd de VS of de EU volgen.

*GDP is Gross Domestic Product, the standard measure of the value added created through the production of goods and services in a country during a certain period. As such, it also measures the income earned from that production, or the total amount spent on final goods and services (less import).

Geopolitieke verhoudingen

Het is duidelijk dat Oekraïne nog niet toe was, en door de oorlog niet toe komt aan het definitief vestigen van een zelfstandige, democratische eenheidsstaat. De etnische verschillen zijn te groot en verdelen het land letterlijk. Ook voordat de burgeroorlog uitbrak was aan het stemgedrag en -uitkomst te zien dat het land verdeeld is in grofweg west en oost. West-EU georiënteerd en oost-RF georiënteerd. Ook kan worden gesteld dat die deling een belangrijke oorzaak is van de al negen jaren durende burgeroorlog. En die burgeroorlog is dan weer een belangrijke oorzaak van de Russische interventie, de oorlog tegen het regime in Kiev. Bovendien voelde Rusland zich gekleineerd, genegeerd en uiteindelijk getergd door vooral de VS en de NAVO. Dat ten gevolge van Russische politieke en militaire onmacht na het uiteenvallen van de Sovjet Unie en de provocerende uitbreidingen van de NAVO.

De VS wil de wereldhegemonie behouden en bestrijdt opkomende, concurrerende machten zoals de RF en China. Door Oekraïne, een onstabiel land met een onstabiele regering in een oorlog te betrekken, ontstond voor de VS een gelegenheid om Europa steviger aan de VS te binden en tegelijkertijd een indirecte confrontatie met de aartsvijand Rusland aan te gaan. Oekraïne was en is het slachtoffer, het ‘speelveld’ van de grootmachten VS en RF. De EU en de NAVO zijn verworden tot gewillige politiek-militaire ‘gereedschappen’ van de VS. De EU heeft haar kans verspeeld door (vanaf 2014) niet boven de partijen maar als marionet van de VS achter een partij te gaan staan. Het westen heeft gezinspeeld op Oekraïens lidmaatschap van de EU en op het lidmaatschap van de NAVO terwijl het land niet voldoet aan de eisen daarvoor. Finland en Zweden worden wel nieuwe NAVO bondgenoten. Tijdens de laatste NAVO-top in Vilnius Litouwen moest een teleurgestelde Zelensky met lege handen naar huis. Oekraïne had naïef op een NAVO-lidmaatschap gerekend, zich bewust realiserend dat artikel 5 van het NAVO-verdrag een rechtstreekse oorlog met Rusland betekent.. Oekraine, dat de NAVO inclusief de VS bewust een oorlog met Rusland probeert in te trekken. De Amerikanen dringen er intussen bij Oekraïne op aan om spoedig militaire successen tegen Rusland te boeken. Binnen de VS, de EU en NAVO ging en gaat geen enkele stem op voor het beëindigen van deze oorlog, geen stem voor een staakt het vuren, geen onderhandelingen of vredesbesprekingen. Wel oorlogsretoriek. Oekraïne wordt niet door het westen geholpen maar misbruikt. De geopolitieke verhouden veranderen per dag. De oorlog is uitputtend.

Rusland is niet bij machte geweest een door het westen gevoede oorlog te voorkomen. Rusland heeft zich laten verleiden om openlijk een staal-op-staal oorlog te beginnen na acht jaren gedwongen toekijken naar een groeiend anti-Russisch extremisme en het bombarderen van Oekraïners /Russen in Donbass. De Russen hadden niet verwacht dat het westen economisch en militair zo fel zou reageren op de in hun ogen gerechtvaardigde oorlog. De Russen hadden niet verwacht dat Oekraïne volgepompt zou worden met westerse wapens en munitie. De machthebbers in het Kremlin zien geen andere weg naar vrede dan de Oekraïense erkenning van de inmiddels ingelijfde gebieden. Ook de Russische oorlogsindustrie en mobilisatie draaien op volle toeren. Zelensky wil niet praten met Putin en dwingt Oekraïense mannen tot militaire inzet.

Om de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor geopolitieke verhoudingen te kunnen beoordelen kijken we eerst naar die gevolgen voor de strijdende partijen: Oekraïne en Rusland. Daarna breiden we uit naar de gevolgen voor de direct betrokkenen van de oorlog: de EU en de VS. Met dat inzicht kunnen de gevolgen voor de rest van de wereld beter duiden.

Geopolitieke verhoudingen zijn nauwelijks langdurig in tijd te vatten. Sterker, die verhoudingen zijn uiterst flexibel en zo veranderlijk als de richting van een kompasnaald. De benoemde gevolgen zijn daardoor niet meer dan gissingen. Gissingen waarmee wij overigens wel sturing kunnen geven aan de toekomstig te verwachten gevolgen voor de onderlinge verhoudingen. Als er een conflict of een oorlog uitbreekt heeft dat sturingsproces gefaald als vredelievendheid het doel was voor geopolitieke verhoudingen. Maar ook: Als een conflict of oorlog uitbreekt heeft dat sturingsproces gewerkt als vredelievendheid NIET het doel was. Het gaat dus om het doel dat bepaald wordt door politieke, militaire en vooral economische macht. Om macht vast te houden, machtiger te worden en dat te blijven.

Conclusie en scenario’s

Dit is in het kort een overzicht van inzicht op slechts één oorlog. Het doel van deze lezing is om nuance aan te brengen in standpunten en meningen. Het resultaat daarvan kan de basis kan vormen voor het beëindigen van conflict, van deze oorlog. Mogelijk heeft dat resultaat bovendien een preventieve werking op komende conflicten. Want, helaas, die komen er aan.

De oorlog in Oekraïne heeft een schokgolf door de wereld doen gaan. Voor het eerst staan de huidige grootmachten tegenover elkaar met Oekraïne daartussen. Rusland dacht een snelle agressieve slag te slaan en de Russische invloedsfeer te behouden. De VS dacht een kans te zien om haar aartsvijand te verslaan en daarmee haar wereldhegemonie vast te houden. Als slagveld werd Oekraïne ‘verkozen’, een land in burgeroorlog, een land waar corruptie en diefstal de boventoon voert. En de Europese landen, de EU keek besluiteloos en achteloos toe hoe het drama zich ontplooide. Achteloos en zelfbewust verzuimde Europa om boven de partijen te gaan staan teneinde escalatie van de burgeroorlog te voorkomen. De RF versterkt met China, de VS samen met de EU, tegenover elkaar. De NAVO als proxy van de VS levert wapens en munitie aan het slachtoffer Oekraïne. Net zoals in de eerste wereldoorlog kan deze oorlog verzanden in de loopgraven met aan beide zijden duizenden slachtoffers. Oekraïne zwaar beschadigd, Europa economisch verlamd. Niets van Ieper geleerd? Desinformatie en oorlogsretoriek blokkeren toenadering van partijen, blokkeren het beëindigen van deze oorlog. Voor nu.. De spanning stijgt en Europa blijkt toch niet zo’n eenheid nu de economie stagneert door deze oorlog. In Europese landen is een politieke ruk naar rechts te verwachten. Harde maatregelen tegen dreigingen, (interne) conflicten, tegen oorlog, tegen de vloedgolf van migranten, vluchtelingen. Europa gaat zich realiseren dat het zichzelf in de voet heeft geschoten.

De VS heeft vele malen soevereine landen aangevallen. Het westen heeft daarop niet gereageerd zoals het dat nu wel op Rusland doet. De oorzaak daarvan ligt in het al dan niet terugtreden tijdens of na de strijd. Uiteindelijk heeft de VS zich na schuld, schande en schade altijd teruggetrokken uit de verschillende landen (met miljoenen slachtoffers en ernstige materiele schade als gevolg). Nu is het aan Putin om te laten zien dat terugtrekking uit Donbass niet bij voorbaat wordt uitgesloten. Dat zou de sterke openingszet van Putin zijn. Putin heeft net als Zelensky een uitweg nodig om deze oorlog te beëindigen. Worden uitwegen geblokkeerd of wordt er niet aan uitwegen gewerkt dan verzandt deze oorlog in herhaling en erger van de loopgravenoorlog in de eerste wereldoorlog. Zelensky zal moeten laten zien dat handhaving van de huidige territoriale status quo niet bij voorbaat wordt uitgesloten. Ook een sterke zet. Beide partijen kunnen op grond daarvan beginnen met een staakt het vuren en daarna starten met onderhandelingen. Geen gezichtsverlies of zwakte voor beiden. De VS en EU moeten zich daarbij, en dat is wel een voorwaarde, politiek en militair terugtrekken uit Oekraine. Herstel van economie en consolideren van geopolitiek bieden lokaal en wereldwijd positieve humanitaire kansen. Het bewust voortzetten van oorlog alleen maar dood en destructie.

“Het Oekraïense zomeroffensief loopt al enkele weken. Maar wat heeft ze tot nu toe gebracht behalve vele doden en vernielingen aan beide kanten? “De Russen hebben meerdere verdedigingslijnen maar de Oekraïners hebben de eerste lijn niet eens kunnen doorbreken”, citeerde een westerse topdiplomaat bij CNN. En dit, ondanks dat het Westen, eind mei aan Oekraine wapens en munitie leverde ter waarde van meer dan 73 miljard euro – inclusief zelfs clusterbommen, die internationaal worden verboden in verband met de verwoestende gevolgen voor de burgerbevolking. Ik vraag me af hoe lang deze waanzin nog gaat duren? Hoeveel mensen zullen er nog sterven totdat de verantwoordelijken in de USA en Europa eindelijk beseffen dat dit conflict niet met militaire middelen opgelost kan worden? En hoeveel mensen zouden er nog in leven zijn als het Westen de reeds goed gevorderde onderhandelingen over een compromissen-vrede tussen Oekraïne en Rusland in het voorjaar van 2022 niet had geblokkeerd? Van fouten kan en moet je leren. In plaats van Oekraïne eindeloos van wapens te leveren, zou de federale (Duitse red.) regering eindelijk moeten aandringen op een staakt-het-vuren en een compromisvrede.” (Sarah Wagenknecht, 8-8-2023, GER)

Ter overweging kunnen verschillende scenario’s voor beëindigen van oorlog worden geschetst. Hieronder beschrijf ik enkele van de vele scenario’s die mogelijk zijn met een korte beoordeling van (on)waarschijnlijkheid.

Er zijn talloos méér scenario’s denkbaar. Eén daarvan zal bewaarheid worden. Oprecht hoop ik dat het scenario zal zijn: ‘de oorlog eindigt op een manier die voor de gehele bevolking het beste is.’ Hoe dat scenario er uitziet zal van ons allen, ook van u afhangen.
∼ ATP

Copyright © 2023 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

OEKRAÏNE CONFLICT DOSSIER

Poetin over het Westen: “Zij hebben al verloren”

Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: