De gevangenis van zekerheid

In het essay van gisteren over ‘Parallelle werkelijkheden‘ onderzocht ik hoe algoritmisch sorteren en informatiemanipulatie gefragmenteerde werkelijkheden hebben gecreëerd waarin we niet langer een gemeenschappelijk begrip van feiten delen. Vandaag ga ik in op de keerzijde: waarom onze geest vasthoudt aan overtuigingen ondanks bewijs van manipulatie.

Een gezegde, twijfelachtig gelinkt aan Mark Twain, zegt het als volgt: “Het is makkelijker om mensen voor de gek te houden, dan om ze ervan te overtuigen dat ze voor de gek gehouden zijn.” Waar of niet, het spijkert een psychologische realiteit – als we ons eenmaal hebben toegewijd aan een overtuiging, kan het bijna onmogelijk voelen om die op te geven, schrijft Joshua Stylman.

In mijn eerdere werk heb ik onderzocht hoe ons informatielandschap systematisch wordt vormgegeven door algoritmische verdeling (‘Engineering Reality‘), institutionele verhalen (‘Reading Between the Lies‘) en het systematisch verwerpen van patroonherkenning (‘That Can’t Be True‘). Maar het begrijpen van deze externe systemen is slechts de helft van het verhaal. De andere helft zit in onszelf – de psychologische mechanismen die ervoor zorgen dat we niet van gedachten veranderen, zelfs niet als we geconfronteerd worden met overweldigend bewijs.

Waarom ongelijk hebben pijn doet

Onlangs sprak ik met een vriend over historische gebeurtenissen die niet kloppen. Toen ik hem voorstelde om eens te kijken naar bewijsmateriaal dat het officiële verhaal van 9/11 in twijfel trok, sloeg hij onmiddellijk dicht – niet omdat hij niet intelligent of nieuwsgierig is, maar omdat hij “die dag een vriend had verloren.” Zijn emotionele band met de gebeurtenis heeft een psychologisch fort gecreëerd waar geen enkel bewijs doorheen kan dringen. Op dezelfde manier erkennen velen die ijverig het COVID-beleid verdedigden nu dat er “fouten zijn gemaakt” maar houden vol dat “de experts goede bedoelingen hadden.” Dit is geen afweging; het is rationalisatie.

Een artikel in Atlantic dat ik net tegenkwam getiteld ‘Why the COVID Reckoning Is So One-Sided‘ (niet-betaalde versie) illustreert perfect deze psychologische weerstand tegen het veranderen van overtuigingen. Jonathan Chait, de auteur, bekritiseert zelfvoldaan conservatieven terwijl hij precies de cognitieve blindheid demonstreert die ik beschrijf – hij doet liberale “fouten” af als fouten uit goed vertrouwen in plaats van de systematische fouten die levens hebben verwoest. Nergens erkent hij de gewapende censuur die afwijkende meningen de kop indrukte.

Dit houdt direct verband met wat ik gisteren besprak over parallelle realiteiten. Mijn eigen ervaring illustreert deze kloof – toen ik me uitsprak tegen mandaten, konden velen in mijn persoonlijke en professionele kringen hun standpunten niet verdedigen met wetenschap of logica. In plaats van met me in gesprek te gaan, stopten ze gewoon met communiceren. Nu bestaan we in de afzonderlijke tijdlijnen die ik gisteren beschreef. Ik ben niet verbitterd – ik ben alleen oprecht in de war door hoe gemakkelijk menselijke banden verbroken worden wanneer overtuigingen in twijfel worden getrokken. Ik heb vergeving in mijn hart, maar ik zal niet vergeten hoe snel mensen hun ware prioriteiten blootlegden toen sociale conformiteit botste met open onderzoek.

Deze reacties onthullen iets diepgaands over de menselijke psychologie: toegeven dat we gemanipuleerd zijn is niet alleen een kwestie van nieuwe informatie verwerken. Het vereist een confrontatie met de mogelijkheid dat ons fundamentele begrip van de werkelijkheid – en misschien wel onze eigen identiteit – gebaseerd is op leugens.

De prijs van de toelating

Neem de mRNA-vaccins. Voor ouders die hun kinderen overhaast hebben laten vaccineren, of artsen die ze enthousiast bij hun patiënten hebben gepromoot, is het erkennen van mogelijke schade niet simpelweg een kwestie van het bijwerken van hun risicobeoordeling. Het zou betekenen dat ze de ondraaglijke mogelijkheid onder ogen moeten zien dat ze degenen van wie ze het meest houden, schade hebben berokkend.

Medewerkers in de gezondheidszorg kregen voorrang bij de vaccinatie, waardoor ze al vroeg in het verhaal werden verwikkeld. Als je de prik eenmaal hebt genomen en aan patiënten hebt gegeven, hangt je identiteit – professioneel oordeel, ethiek, zelfbeeld als genezer – af van de veiligheid ervan. De kosten om fouten toe te geven worden psychologisch onbetaalbaar.

De kosten worden verwoestend persoonlijk. Verschillende vrienden brengen hun kinderen nu naar cardiologen voor problemen die na de vaccinatie zijn ontstaan. Slechts één van hen heeft in vertrouwen gezegd dat hij gelooft dat de vaccinaties de aandoening van zijn kind hebben veroorzaakt. Voor de anderen zou het erkennen van deze mogelijkheid betekenen dat ze een ondraaglijk schuldgevoel onder ogen moeten zien – dat ze hun kind misschien schade hebben berokkend door op te volgen wat zij dachten dat verantwoord medisch advies was.

Dit verklaart waarom sommige van de meest toegewijde verdedigers van deze interventies vaak de zorgverleners zijn die ze hebben toegepast. Zoals de psycholoog Leon Festinger en zijn collega’s aantoonden in hun baanbrekende studie ‘When Prophecy Fails,’ uit 1957, wanneer bewijsmateriaal een kernovertuiging tegenspreekt, laten veel mensen die overtuiging niet varen – ze gaan er nog een stap verder in en verwerpen het bewijsmateriaal.

De val van de identiteit

Dezelfde psychologische mechanismen werken in het debat over transgenderjongeren. Ouders die de medische transitie van hun kind hebben gesteund, worden geconfronteerd met een onoverkomelijke psychologische barrière om dit te heroverwegen, ongeacht opkomend bewijs over risico’s of spijtpercentages.

Als ik vrienden met hun eigen kinderen door dit gebied zie navigeren, word ik getroffen door de parallellen met andere vormen van geloofsverankering. Ouders die het groene licht hebben gegeven voor de transitie van hun kind, komen in dezelfde valkuil terecht – risico’s heroverwegen door een potentiële catastrofe toe te geven.

Hoe publiekelijker hun steun, hoe hoger de inzet. Als je eenmaal trots de transitie van je kind op social media hebt aangekondigd, voor schoolbesturen hebt getuigd over het belang van genderbevestigende zorg of gevierd bent als een “ondersteunende modelouder”, dan klapt de identiteitsval dicht. Van gedachten veranderen is niet alleen je aanpassen aan nieuwe informatie – het is een vorm van sociale en psychologische zelfmoord.

Het sociale besmettingsaspect is opvallend. Een vriend vertelde onlangs dat in de 9e klas van hun kind op een elite privéschool in New York bijna 50% van de meisjes zich nu identificeert als iets anders dan vrouw. In mijn tijd zouden veel van die meisjes gewoon hun nagels zwart hebben gelakt en hebben gezegd dat ze goth waren.

Als we afstand nemen van het huidige verhaal, denk ik dat we eerder getuige zijn van een kortstondige rage dan van een openbaring over de menselijke aard die op de een of andere manier tot nu toe door de geschiedenis heen verborgen is gebleven. Dit perspectief ontkent niemands ervaring – het plaatst het gewoon in de context van hoe tieners altijd al de turbulente wateren van zelfontdekking hebben bevaren.

Wat mijn hart breekt, is te zien hoe deze kinderen de adolescentie – die al moeilijk genoeg is – doormaken met oprechte pijn en verwarring. Hun strijd verdient het om serieus genomen te worden. Maar ik maak me zorgen dat we, in plaats van hen te helpen hun identiteit te verkennen op een manier die toekomstige opties veilig stelt, ons hebben gehaast om wat normale ontwikkelingsfasen kunnen zijn te medicaliseren, wat vaak leidt tot onomkeerbare interventies voordat ze hun gevoel van eigenwaarde volledig hebben ontwikkeld.

Natuurlijk bestaat genderdysforie en degenen die dit ervaren, verdienen niet alleen medeleven en waardigheid, maar ook onze onwrikbare steun. Mijn zorg gaat niet over het bevestigen van identiteiten – het gaat over de timing en duurzaamheid van medische beslissingen. We laten kinderen geen tatoeages nemen, niet in het leger gaan of andere levensveranderende keuzes maken, juist omdat we de ontwikkelingspsychologie begrijpen. Maar op dit ene gebied wordt bedachtzame voorzichtigheid bestempeld als haat, waardoor zinvolle gesprekken bijna onmogelijk worden.

Wanneer autoriteit verblindt

Afgezien van identiteit, maakt ons vertrouwen in autoriteit de band alleen maar erger – denk aan de experimenten van Milgram in Yale in de jaren ’60 die de verontrustende neiging van de mensheid onthulden om autoriteit te gehoorzamen, zelfs als dat indruist tegen ons eigen morele kompas. Deelnemers bleven doorgaan met het toedienen van wat zij dachten dat pijnlijke elektrische schokken waren, omdat een man in een laboratoriumjas hen verzekerde dat het nodig was.

Onze moderne parallel is treffend: goed opgeleide professionals schortten hun beoordelingsvermogen en ethische bezwaren op omdat volksgezondheidsfunctionarissen in gezaghebbende posities hen verzekerden dat ongekende maatregelen noodzakelijk waren. Toen experts beleid aanraadden zonder historisch precedent of ondersteunend bewijs, volgden veel goed opgeleide mensen dit reflexmatig op – niet uit zorgvuldige evaluatie, maar uit eerbied voor het gezag.

“Vertrouw op de wetenschap™” werd het moderne equivalent van Milgram’s ‘Het experiment moet doorgaan’ – een zinnetje dat de gedachten stopt en ontworpen is om het individuele beoordelingsvermogen te overstemmen. Deze eerbied was geen teken van wetenschappelijk inzicht maar het tegenovergestelde ervan – de vervanging van bewijs door autoriteit.

Het statusschild

In ‘The Illusion of Expertise‘ onderzocht ik hoe onze professionele klasse geloofsbrieven vaak verwart met wijsheid. Deze dynamiek creëert een andere barrière voor het veranderen van overtuigingen: statusbescherming.

Voor veel hoogopgeleide professionals hangt hun sociale status af van het feit dat ze gezien worden als goed geïnformeerd en rationeel. Toegeven dat ze het fundamenteel mis hadden over belangrijke zaken bedreigt niet alleen hun overtuigingen, maar ook hun status. Als je je identiteit hebt opgebouwd rond “evidence-based” zijn of “de wetenschap volgen”, dan stelt de erkenning dat je misleid bent je kern van je zelfbeeld op de proef.

Dit verklaart de felheid waarmee velen het steeds onsamenhangender COVID-beleid verdedigden. Ze waren niet zozeer gehecht aan het beleid zelf, maar aan hun zelfbeeld als rationele volgers van deskundige richtlijnen. Hun standpunt veranderen was niet alleen een feitelijke update – het betekende gezichtsverlies.

Hoe onze hersenen de waarheid bestrijden

Onderzoek in de cognitieve neurowetenschappen suggereert een overtuigend inzicht: onze hersenen verwerken uitdagingen aan kernovertuigingen op dezelfde manier als ze bedreigingen verwerken. Wanneer mensen bewijs krijgen dat hun diepgewortelde overtuigingen tegenspreekt, ervaren ze vaak een fysiologische stressreactie – niet alleen intellectuele onenigheid. Onze neurale circuits lijken ontworpen om ons wereldbeeld bijna net zo goed te beschermen als onze fysieke veiligheid.

Dit verklaart waarom het presenteren van feiten zelden van gedachten verandert over emotioneel beladen kwesties. Als iemand op tegenstrijdig bewijs reageert met boosheid of afwijzing, is hij niet koppig – hij ervaart een neurologische bedreigingsreactie.

Onze hersenen zijn geëvolueerd om sociale aanvaarding te verkiezen boven objectieve waarheid – een overlevingsvoordeel in tribale omgevingen waar afwijzing de dood kan betekenen. Dit creëert een fundamentele kwetsbaarheid: we zijn geprogrammeerd om ons te conformeren aan de overtuigingen van onze sociale groep, zelfs als het bewijs suggereert dat ze fout zijn.

Dus hoe kunnen we deze oer-bedrading overwinnen?

De betovering doorbreken

Als de menselijke psychologie zo’n krachtige weerstand creëert tegen het veranderen van overtuigingen, hoe kunnen we er dan ooit doorheen komen? De eerste stap is compassie – begrijpen dat deze mechanismen geen teken van domheid zijn, maar van menselijk zijn.

Als iemand zelfs overweldigend bewijs dat zijn overtuigingen tegenspreekt weigert te erkennen, is hij niet per se oneerlijk of irrationeel. Ze beschermen zichzelf tegen psychologische schade die net zo reëel aanvoelt als fysiek gevaar.

Het doorbreken van deze barrières vraagt om:

Veilige ruimtes creëren voor twijfel: Mensen hebben een omgeving nodig waar vragen stellen niet meteen tot afwijzing leidt. Hoe meer het sociaal kostbaar is om twijfel te uiten, hoe vaster overtuigingen worden.

Waardigheid behouden: Verandering wordt mogelijk als mensen hun gezicht kunnen redden. Dit betekent dat je je moet richten op systemen in plaats van op persoonlijke tekortkomingen, zodat mensen hun overtuigingen kunnen bijstellen zonder zich voor gekgehouden te voelen.

Vertrouwen opbouwen door gedeelde waarden: Zorg voor een gemeenschappelijke basis voordat je iemands overtuigingen ter discussie stelt. Mensen zijn ontvankelijker voor moeilijke waarheden van mensen die hun fundamentele waarden delen.

Geduld met proces: Geloofsverandering gebeurt meestal geleidelijk, niet in dramatische bekeringen. Iemand kan eerst privé vragen stellen voordat hij publiekelijk van standpunt verandert.

Leiden met vragen, niet met beweringen: De Socratische methode blijft krachtig – vragen die aanzetten tot nadenken slagen vaak waar directe uitdagingen falen.

Wat staat er op het spel?

Het gaat niet alleen om het winnen van politieke argumenten of om gelijk krijgen. De psychologische mechanismen die ons verhinderen om valse overtuigingen bij te werken creëren kwetsbaarheden die zich uitstrekken tot elk aspect van de samenleving.

Een bevolking die niet in staat is om manipulatie te erkennen, wordt er steeds vatbaarder voor. Als we niet kunnen toegeven dat we het mis hadden over de massavernietigingswapens in Irak, zijn we kwetsbaar voor het volgende oorlogsverhaal. Als we de schade van lockdown niet kunnen heroverwegen, zijn we klaar voor de volgende lockdown. Als we de invloed van de farmaceutische industrie niet in twijfel trekken, zijn we weerloos tegen de volgende winstgevende interventie.

Zoals ik heb onderzocht in ‘Empty Gestures,’ maakt deze psychologische weerstand sommige van onze donkerste momenten mogelijk – perioden waarin anders goede mensen meedoen aan vervolging omdat het erkennen van de waarheid zou betekenen dat ze hun eigen medeplichtigheid onder ogen moeten zien.

De gecompartimenteerde geest

De meest ingrijpende barrière voor het veranderen van overtuigingen is misschien wel wat ik gisteren beschreef als de fragmentatie van de geest – ons vermogen om informatie zo effectief in hokjes in te delen dat tegenstrijdigheden naast elkaar kunnen bestaan zonder dat er dissonantie ontstaat die tot heroverweging zou kunnen leiden.

Echte groei vereist wat ik “de onverdeelde geest” noemde – het vermogen om complexiteit vast te houden zonder terug te vallen in simplistische verhaallijnen, om patronen te herkennen zonder toe te geven aan paranoia, om principes te handhaven zonder degenen die het er niet mee eens zijn te demoniseren.

Deze integratie is niet alleen intellectueel maar ook emotioneel – leren om het ongemak van onzekerheid en de pijn van het toegeven van fouten te verdragen. Het is een vorm van psychologische volwassenheid die onze huidige informatieomgeving actief ontmoedigt.

De moed om te heroverwegen

De vraag is niet of jij of ik gemanipuleerd zijn – dat zijn we allemaal, op verschillende manieren. Ik ben zeker gevallen voor verhalen die later vals bleken te zijn en heb het ongemakkelijke proces van het heroverwegen van diepgewortelde standpunten onder ogen moeten zien. Het verschil zit hem niet in onze immuniteit voor misleiding, maar in onze bereidheid om het te erkennen als er bewijs opduikt. Een teken van echte intelligentie zijn niet de referenties die iemand heeft of zelfs de kennis die iemand bezit, maar de bereidheid om standpunten te heroverwegen als er nieuwe informatie aan het licht komt.

Degenen die het meest weerstand lijken te bieden om van gedachten te veranderen, hebben vaak het meest geïnvesteerd in de status quo – of dat nu professioneel, sociaal of psychologisch is. Hun weerstand is geen bewijs van inferieure intelligentie, maar van een diepere investering in de systemen die hun succes hebben gevormd.

Ondertussen tonen degenen die minder te verliezen hebben bij systeemverandering – de arbeidersklasse, de gemarginaliseerden, degenen die het falen van het systeem aan den lijve hebben ondervonden – vaak een meer gefundeerde scepsis ten opzichte van institutionele verhalen.

Het begrijpen van deze psychologische barrières betekent niet dat je het streven naar de waarheid moet opgeven. In plaats daarvan betekent het dat we het met meer compassie moeten benaderen, waarbij we erkennen dat achter elke felle verdediging van een vals verhaal een zeer menselijke angst schuilgaat voor wat het kost om van gedachten te veranderen.

We zijn allemaal gemanipuleerd – het is universeel. Het verschil zit hem in het erkennen ervan. Een samenleving die dat niet kan, wordt steeds kwetsbaarder. Waarheid vereist niet alleen betere systemen, maar ook zelfbewustzijn – waardoor heroverweging een daad van moed wordt, niet van nederlaag.

Copyright © 2025 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

Steiner & De Bloeddemonen

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: