De echte Zelensky: Van celebrity-populist tot impopulaire Pinochet-achtige neoliberaal

De Oekraïense academica Olga Baysha beschrijft in detail Volodymyr Zelensky’s omarming van het alom verafschuwde neoliberale beleid, zijn onderdrukking van rivalen, en hoe zijn daden de huidige oorlog met Rusland hebben aangewakkerd, schrijft Thegrayzone.com.

Volodymyr Zelensky, een komiek acteur die in 2019 het hoogste ambt van het land bereikte, was vrijwel onbekend bij de gemiddelde Westerling, behalve misschien als een bijrolspeler in het Trump impeachment theater. Maar toen Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne aanviel, veranderde Zelensky plotseling in een A-lijst beroemdheid in de Westerse media. De nieuwsconsumenten werden gebombardeerd met beelden van een man die bevangen leek door de tragische gebeurtenissen, er misschien tot over zijn oren in zat, maar uiteindelijk toch sympathiek was. Het duurde niet lang of dat beeld evolueerde tot de khaki-geklede, onvermoeibare held die regeerde over een schamele kleine democratie en in zijn eentje de barbaren van de autocratie uit het oosten wist af te weren.

Maar achter dat zorgvuldig in de westerse media gecreëerde beeld gaat iets schuil dat veel gecompliceerder en minder vleiend is. Zelenskyi werd met 73 procent van de stemmen gekozen op een belofte om naar vrede te streven, terwijl de rest van zijn programma vaag was. Aan de vooravond van de invasie was zijn goedkeuringscijfer echter gezakt tot 31 procent vanwege het voeren van een zeer impopulair beleid.

De Oekraïense academica, Olga Baysha, auteur van Democracy, Populism, and Neoliberalism in Ukraine: On the Fringes of the Virtual and the Real, heeft de opkomst van Zelensky’s macht bestudeerd, en hoe hij die macht heeft uitgeoefend sinds hij president is geworden. In het onderstaande interview bespreekt Baysha Zelensky’s omarming van het neoliberalisme en toenemend autoritarisme, hoe zijn daden hebben bijgedragen tot de huidige oorlog; zijn contraproductieve en in zichzelf gekeerde leiderschap tijdens de oorlog, de complexe culturele en politieke opvattingen en identiteiten van de Oekraïners, het partnerschap tussen neoliberalen en radicaal rechts tijdens en na Maidan, en de vraag of een Russische overname van de hele Donbass-regio misschien minder populair is bij de plaatselijke bevolking dan in 2014 het geval zou zijn geweest.

Vertel ons eens wat over uw achtergrond. Waar komt u vandaan en hoe bent u geïnteresseerd geraakt in uw huidige studiegebied?

Ik ben een etnische Oekraïner die geboren is in Charkov, een Oekraïense stad op de grens met Rusland, waar mijn vader en andere familieleden nog steeds wonen. Vóór de huidige oorlog was Charkov een van de belangrijkste onderwijs- en wetenschappelijke centra van Oekraïne. De inwoners van de stad gaan er prat op dat zij in de “intellectuele hoofdstad” van Oekraïne wonen. In 1990 werd daar de eerste televisiemaatschappij opgericht die vrij was van partijcontrole; weldra ging haar eerste nieuwsprogramma de lucht in. Tegen die tijd was ik al afgestudeerd aan de Universiteit van Charkov, en op een dag werd ik door een vriend van de universiteit uitgenodigd om als journalist in dit programma te werken. De volgende dag begon ik, zonder enige ervaring, met verslaggeving. Binnen een paar maanden was ik presentator van het nieuws. Mijn bliksemcarrière was geen uitzondering.

Nieuwe ongecontroleerde media, waarvan het aantal dagelijks in een enorm tempo toenam, eisten steeds meer mediamedewerkers. In de overgrote meerderheid van de gevallen waren dat jonge ambitieuze mensen zonder enige journalistieke opleiding of levenservaring. Wat ons verenigde was de wens om te verwesteren, een gebrek aan begrip voor de maatschappelijke tegenstrijdigheden die de overgang na de Sovjet-Unie kenmerken, en doofheid voor de zorgen van de werkende mensen die zich tegen de hervormingen verzetten. In onze ogen waren die laatsten “retrograde”: zij begrepen niet waar het in de beschaving om ging. Wij zagen [onszelf] als een revolutionaire voorhoede en gekozen progressieve hervormers. Wij zijn het – de mediawerkers – die een gunstig klimaat geschapen hebben voor de neoliberalisering van Oekraïne, die voorgesteld werd als verwestersing en beschaving, met alle rampzalige gevolgen voor de samenleving van dien. Pas jaren later besefte ik dit.

Later, toen ik toezicht hield op de productie van historische documentaires in een televisiemaatschappij in Kiev, zag ik in dat de mythologie van de eenzijdige historische vooruitgang en de onvermijdelijkheid van de verwesterlijking voor “barbaren” een ideologische voedingsbodem vormde voor neoliberale experimenten, niet alleen in de voormalige Sovjet-staten, maar over de hele wereld. Het is deze belangstelling voor de wereldwijde hegemonie van de ideologie van de verwesterlijking die mij eerst naar het doctoraalprogramma in kritische mediastudies aan de Universiteit van Colorado in Boulder heeft geleid, en vervolgens naar het onderzoek dat ik nu doe.

Volgens het academische werk van sommige Oekraïense sociologen bleek in het recente verleden uit opiniepeilingen dat de meeste Oekraïners niet erg geïnteresseerd waren in de kwestie van de identiteit, maar zich meer bezighielden met zaken als banen, lonen, en prijzen. Uw werk richt zich veel op de neoliberale hervormingen die sinds 2019 in Oekraïne zijn doorgevoerd – tegen het volkssentiment in. Kunt u vertellen hoe de meeste Oekraïners tegen economische kwesties aankijken, en waarom?

In de sociale milieus [waarin] ik leefde – het oosten van Oekraïne, de Krim, en Kiev – waren er maar heel weinig mensen die zich bezighielden met de kwestie van de etnische identiteit. Ik leg niet tevergeefs de nadruk op “mijn sociale milieus”. Oekraïne is een complex en verdeeld land, waar het verre oosten en het verre westen diametraal verschillende opvattingen hebben over alle maatschappelijk belangrijke kwesties. Sinds de onafhankelijkheidsverklaring van Oekraïne in 1991 strijden in Oekraïne twee ideeën van nationale identiteit met elkaar: “etnisch Oekraïens” tegenover “oostelijk Slavisch”. Het etnisch Oekraïense nationale idee, dat gebaseerd is op het idee dat de Oekraïense cultuur, taal en op etniciteit gerichte geschiedenis de dominerende integrerende krachten in de Oekraïense natiestaat zouden moeten zijn, is veel populairder geweest in het westen van Oekraïne. Het Oost-Slavische idee, dat de Oekraïense natie ziet als gegrondvest op twee primaire etnische groepen, talen en culturen – het Oekraïense en het Russische – is in het Oekraïense zuidoosten als normaal aanvaard. Over het algemeen kan ik het er echter mee eens zijn dat de meeste Oekraïners veel meer bezig zijn met economische kwesties, wat altijd al het geval is geweest.

De onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 was trouwens voor een groot deel ook een kwestie van economische zorgen. Veel Oekraïners steunden het idee van een politieke scheiding van Rusland omdat zij verwachtten dat Oekraïne economisch beter af zou zijn – dat is wat de propagandistische folders ons beloofden. Deze economische hoop werd niet bewaarheid. In veel opzichten heeft de ineenstorting van de Sovjet-Unie het leven van de mensen radicaal ten kwade veranderd door de neoliberalisering van Oekraïne – de commercialisering van de sociale sfeer en de verwoesting van de Sovjet-welvaartsstaat.

Hoe zit het met de neoliberale hervormingen waartoe Zelensky de aanzet heeft gegeven? Over hun populariteit kunt u oordelen aan de hand van opiniepeilingen – tot 72% van de Oekraïners steunde zijn landhervorming niet, het vlaggenschip van Zelensky’s neoliberale programma. Nadat zijn partij die ondanks de verontwaardiging van de mensen had goedgekeurd, daalde de waardering van Zelensky van 73 procent in het voorjaar van 2019 tot 23 procent in januari 2022. De reden is eenvoudig: een diep gevoel van verraad. In zijn officieuze verkiezingsprogramma – de show “Dienaar van het Volk” – beloofde Zelesnky-Holoborodko [Holoborodko was het personage van Zelensky in de televisieshow] dat als hij het land slechts één week zou mogen regeren, hij “de leraar zou laten leven als de president, en de president zou laten leven als de leraar.” Op zijn zachtst gezegd, werd deze belofte niet ingelost. De mensen beseften dat zij weer eens bedrogen waren – de hervormingen zijn doorgevoerd in het belang van niet de Oekraïners, maar van het wereldkapitaal.

In hoeverre denkt u dat het prioriteren van economische veiligheid tegenover identiteitskwesties veranderd is door de Russische invasie? Hoe denkt u dat dat zal uitpakken voor het politieke fortuin van de nationalisten/ultranationalisten tegenover gematigden of linksen?

Dat is een interessante vraag. Aan de ene kant is de prioriteit van de mensen nu overleven, waardoor veiligheid hun eerste zorg is. Om hun leven te redden, zijn miljoenen Oekraïners, waaronder mijn moeder en mijn zuster met kinderen, uit Oekraïne naar Europa vertrokken. Velen van hen zijn bereid om daar voor altijd te blijven, om vreemde talen te leren, en om zich een vreemde levenswijze eigen te maken – al deze ontwikkelingen kunnen nauwelijks voorrang geven aan de bezorgdheid om de identiteit. Maar aan de andere kant is ook de intensivering van etnische gevoelens en de consolidatie van de natie tegenover de invasie duidelijk. Ik kan dit beoordelen aan de hand van openbare discussies in de sociale media – sommige inwoners van Charkov die ik persoonlijk ken, begonnen zelfs berichten te plaatsen in het Oekraïens [taal], dat zij nooit eerder gebruikt hadden, om hun nationale identiteit te benadrukken en aan te geven dat zij tegen elke buitenlandse invasie zijn.

Dit is een ander tragisch aspect van deze oorlog. De Maidan-revolutie van 2014, die veel mensen in het zuidoosten niet steunden, heeft deze mensen getransformeerd in “slaven”, “sovki” en “vatniki” – denigrerende termen om hun achterlijkheid en barbaarsheid aan te duiden. Zo zagen de Maidan-revolutionairen, die zichzelf als de progressieve kracht van de geschiedenis beschouwden, de anti-Maidan “anderen” vanwege hun gehechtheid aan de Russische taal en cultuur. Nooit had deze pro-Russische bevolking zich kunnen voorstellen dat Rusland hun steden zou beschieten en hun levens zou verwoesten. De tragedie van deze mensen is tweeledig: eerst werd hun wereld symbolisch geruïneerd door de Maidan, nu wordt ze fysiek vernietigd door Rusland.

De uitkomsten van deze ontwikkelingen zijn tot nu toe onduidelijk, omdat het onduidelijk is hoe de oorlog zal eindigen. Als de zuidoostelijke streken in Oekraïne blijven, zal de verwoesting van alles wat zich verzet tegen het agressieve nationalisme hoogstwaarschijnlijk voltooid zijn. Dit zal waarschijnlijk het einde betekenen van deze unieke grenscultuur, die nooit óf volledig ge-Oekraïniseerd óf gerussificeerd heeft willen worden. Als Rusland de controle over deze streken vestigt, zoals het nu pocht, kan ik moeilijk voorspellen hoe het zal omgaan met massaal ressentiment – tenminste, in de steden die aanzienlijke schade oplopen, zoals in Charkov.

Wat Zelensky betreft – u wijst er in uw boek op dat Zelensky een soort rattenvanger van Hamelen was, in die zin dat hij zijn beroemdheid en zijn acteertalent gebruikte om de mensen hem te laten steunen voor een vage, goed aanvoelende agenda (vrede, democratie, vooruitgang, corruptiebestrijding), maar die eigenlijk een andere agenda verdoezelde die niet populair zou zijn geweest, namelijk een neoliberale economische agenda. Kunt u vertellen hoe hij dat gedaan heeft – hoe voerde hij zijn campagne en wat waren zijn prioriteiten nadat hij in functie gekomen was?

Het basisargument van mijn recente boek is dat de verbazingwekkende overwinning van Zelensky en zijn partij, die later omgevormd werd tot een parlementaire machine om neoliberale hervormingen uit te voeren en goed te keuren (in een “turbo regime,” zoals zij het noemden), niet verklaard kan worden los van het succes van zijn televisieserie, die, zoals veel waarnemers geloven, als Zelensky’s informele verkiezingsprogramma diende. In tegenstelling tot zijn officiële platform, dat slechts 1601 woorden lang was en weinig beleidsdetails bevatte, gaven de 51 afleveringen van een half uur van zijn show de Oekraïners een gedetailleerde visie van wat er gedaan moest worden, zodat Oekraïne vooruitgang kon boeken.

De boodschap die Zelensky via zijn show aan de Oekraïners bracht is duidelijk populistisch. Het Oekraïense volk wordt er in voorgesteld als een onproblematische totaliteit, verstoken van interne verdeeldheid, waarvan alleen oligarchen en corrupte politici/ambtenaren uitgesloten zijn. Het land wordt pas gezond als het zich ontdoet van zowel de oligarchen als hun marionetten. Sommigen van hen worden gevangen gezet of ontvluchten het land; hun bezittingen worden in beslag genomen zonder dat op de wettigheid wordt gelet. Later zal Zelensky-de-president hetzelfde doen tegenover zijn politieke rivalen.

Interessant is dat de show voorbijgaat aan het thema van de Donbass-oorlog, die in 2014 uitbrak, een jaar voordat de serie uitgezonden begon te worden. Aangezien de Maidan en de betrekkingen tussen Rusland en Oekraïne zeer grote splijtzwammen zijn in de Oekraïense samenleving, heeft Zelensky ze genegeerd om de eenheid van zijn virtuele natie, zijn kijkers, en uiteindelijk zijn kiezers, niet in gevaar te brengen.

Zelensky’s verkiezingsbeloften, gedaan in de marge van het virtuele en het reële, gingen overwegend over de “vooruitgang” van Oekraïne, opgevat als “modernisering,” “verwestersing,” “beschaving,” en “normalisering.” Het is dit progressieve moderniseringsdiscours dat Zelensky in staat stelde zijn plannen voor neoliberale hervormingen te camoufleren, die slechts drie dagen na het aantreden van de nieuwe regering van start gingen. Gedurende de hele campagne werd het door Zelensky benadrukte idee van “vooruitgang” nooit in verband gebracht met privatisering, grondverkoop, bezuinigingen, enz. Pas nadat Zelensky zijn presidentiële macht geconsolideerd had door de volledige controle over de wetgevende en de uitvoerende macht te krijgen, maakte hij duidelijk dat de “normalisatie” en “beschaving” van Oekraïne de privatisering van grond en staats/openbaar eigendom betekende, de deregulering van de arbeidsverhoudingen, een vermindering van de macht voor de vakbonden, een verhoging van de tarieven voor nutsvoorzieningen, enz.

U hebt erop gewezen dat veel buitenlanders benoemd zijn op belangrijke economische en sociale posten na de staatsgreep van 2014 en vóór de ambtstermijn van Zelensky. Evenzo hebben veel van Zelensky’s ambtenaren nauwe banden met wereldwijde neoliberale instellingen, en u hebt gesuggereerd dat er aanwijzingen zijn dat zij Zelensky manipuleren, die een ongesofisticeerd begrip heeft van economie/financiën. Kunt u ingaan op dat aspect van de vertakkingen van de pro-Westerse regeringswisseling in 2014? Wat zijn de grotere belangen die hier spelen en hebben zij überhaupt wel de belangen van de algemene Oekraïense bevolking voor ogen?

Ja, de machtswisseling van Maidan in 2014 betekende het begin van een geheel nieuw tijdperk in de geschiedenis van Oekraïne wat betreft de westerse invloed op zijn soevereine beslissingen. Om zeker te zijn, sinds Oekraïne in 1991 zijn onafhankelijkheid uitriep, heeft die invloed altijd bestaan. De Amerikaanse Kamer van Koophandel, het Centrum voor de betrekkingen tussen de VS en Oekraïne, de US-Ukraine Business Council, de European Business Association, het IMF, de EBDR, de WTO, de EU – al deze lobby- en regelgevende instellingen hebben een aanzienlijke invloed uitgeoefend op de Oekraïense politieke beslissingen.

Maar nooit in de pre-Maidaanse geschiedenis van Oekraïne had het land buitenlandse burgers op ministeriële topposten benoemd – dat werd pas mogelijk na de Maidan. In 2014 werd Natalie Jaresko-een burger van de VS – benoemd tot minister van Financiën van Oekraïne, Aivaras Abromavičius -een burger van Litouwen – werd de minister van Economie en Handel van Oekraïne, Alexander Kvitashvili-een burger van Georgië – de minister van Gezondheidszorg. In 2016 werd Ulana Suprun – een burger van de VS – benoemd tot waarnemend minister van Gezondheidszorg. Andere buitenlanders bekleedden functies van lagere rangen. Het behoeft geen betoog dat al deze benoemingen niet voortkwamen uit de wil van de Oekraïners, maar uit de aanbevelingen van de wereldwijde neoliberale instellingen, wat niet verwonderlijk is, aangezien de Maidan zelf niet gesteund werd door de helft van de Oekraïense bevolking.

Zoals reeds gezegd, wonen de meeste van deze anti-Maidan “anderen” in de zuidoostelijke streken. Hoe verder men naar het oosten keek, hoe sterker en eensgezinder men een afwijzing van de Maidan met zijn Europese agenda zou vinden. Meer dan 75 procent van de inwoners van de oblasten Donetsk en Luhansk (twee oostelijke regio’s van Oekraïne die overwegend door Russischtaligen bevolkt worden) steunden de Maidan niet, terwijl slechts 20 procent van de inwoners van de Krim de Maidan steunde.

Deze statistische cijfers, verstrekt door het Kievs Instituut voor Sociologie in april 2014, weerhielden de westerse machtsinstellingen er niet van te beweren dat de Maidan de opstand was van het “Oekraïense volk”, voorgesteld als een onproblematische totaliteit – een zeer krachtige ideologische truc. Door het Maidanplein te bezoeken en de revolutionairen aan te moedigen om te protesteren, hebben leden van de “internationale gemeenschap” geen respect getoond voor miljoenen Oekraïners die anti-Maidan standpunten aanhingen, en zo bijgedragen tot de escalatie van het burgerconflict, dat uiteindelijk geleid heeft tot de ramp die wij vandaag hulpeloos gadeslaan.

Hoe zit het met de buitenlandse belangen die geïnvesteerd hebben in de neoliberalisering van Oekraïne, uitgevoerd in naam van het Oekraïense volk?

Die zijn divers, maar achter de landhervorming, die ik zorgvuldig heb geanalyseerd, zaten financiële lobby’s in het Westen. Westerse pensioenfondsen en beleggingsfondsen wilden geld investeren dat aan het depreciëren was. Op zoek naar activa om in te investeren, riepen zij de steun in van het IMF, de Wereldbank, de EBRD, en verschillende lobbygroepen om hun belangen te behartigen en al het nodige grondwerk te doen. Dit heeft natuurlijk niets te maken met de belangen van de Oekraïners.

Hoe is de staat van dienst van Zelensky geweest op het gebied van de democratie – vrijheid van meningsuiting en persvrijheid, politiek pluralisme en behandeling van verschillende politieke partijen? Hoe verhoudt hij zich tot vroegere presidenten van het post-Sovjet Oekraïne?

Ik ben het eens met Jodi Dean, die stelt dat democratie een neoliberale fantasie is, in die zin dat zij niet kan bestaan in neoliberale regeringsstelsels die niet door mensen maar door supranationale instellingen worden gecontroleerd. Zoals eerder gezegd, werd dit vooral duidelijk na de Maidan, toen de ministers van Buitenlandse Zaken door deze instellingen benoemd werden om hun belangen in Oekraïne te behartigen. In zijn hervormingsijver ging Zelensky echter verder. Begin februari 2021 werden eerst drie oppositionele televisiezenders – NewsOne, Zik, en 112 Oekraïne – gesloten. Een andere oppositionele zender Nash werd in het begin van 2022 verboden, nog voor het uitbreken van de oorlog. Na het uitbreken van de oorlog, in maart, werden tientallen onafhankelijke journalisten, bloggers en analisten gearresteerd; de meesten van hen zijn van linkse signatuur. In april werden ook de rechtsgeoriënteerde televisiezenders Chanel 5 en Pryamiy gesloten. Bovendien ondertekende Zelensky een decreet dat alle Oekraïense zenders verplicht één enkele uitzending uit te zenden, waarin slechts één pro-regeringsstandpunt over de oorlog naar voren wordt gebracht.

Al deze ontwikkelingen zijn ongekend voor de geschiedenis van het onafhankelijke Oekraïne. De voorstanders van Zelensky beweren dat alle arrestaties en mediaverboden afgedaan moeten worden als militair eigenbelang, en gaan daarbij voorbij aan het feit dat de eerste sluitingen van de media een jaar vóór de Russische invasie plaatsvonden. Wat mij betreft gebruikt Zelensky deze oorlog alleen maar om de dictatoriale tendensen binnen zijn regeringsregime te versterken, die zich begonnen te vormen meteen nadat Zelensky aan de macht was gekomen – toen hij een partijmachine in het leven riep om het parlement te controleren en neoliberale hervormingen met stempels te bekrachtigen zonder rekening te houden met de stemming onder de bevolking.

De Nationale Veiligheids- en Defensieraad (NSDC) werd in 2021 door Zelensky gebruikt om bepaalde mensen – meestal politieke rivalen – te sanctioneren. Kunt u uitleggen wat de NSDC is en waarom Zelensky dat deed en of het legaal was of niet.

Nadat zijn steun onder de bevolking in 2021 gekelderd was, startte Zelensky het ongrondwettelijke proces van buitengerechtelijke sancties tegen zijn politieke tegenstanders, opgelegd door de Nationale Veiligheids- en Defensieraad (NSDC). Deze sancties behelsden de buitengerechtelijke inbeslagneming van eigendommen zonder enig bewijs van illegale activiteiten van de betrokken personen en rechtspersonen. Tot de eersten die door de NSDC gesanctioneerd werden, behoorden twee parlementsleden van het Oppositieplatform “Voor het Leven” (OPZZh)-Victor Medvedtsjoek (later gearresteerd en op tv te zien met een in elkaar geslagen gezicht na een verhoor) en Taras Kozak (wist uit Oekraïne te ontsnappen), alsmede hun familieleden. Dit gebeurde in februari 2021; in maart 2022 werden 11 oppositionele partijen verboden. De besluiten om oppositiepartijen te verbieden en oppositieleiders te bestraffen werden door de NSDC genomen; zij werden bij presidentiële decreten ten uitvoer gelegd.

In de grondwet van Oekraïne staat dat de Raad voor Nationale Veiligheid en Defensie een coördinerend orgaan is: hij “coördineert en controleert de activiteit van organen van de uitvoerende macht op het gebied van nationale veiligheid en defensie.” Dit heeft niets te maken met het vervolgen van politieke tegenstanders en het in beslag nemen van hun bezittingen – iets wat de NSDC al sinds 2021 doet. Het spreekt vanzelf dat deze knowhow van het regime van Zelensky ongrondwettelijk is – alleen rechtbanken mogen beslissen wie schuldig is of niet en eigendommen in beslag nemen. Maar het probleem is dat de Oekraïense rechtbanken onvoorbereid bleken te zijn om als marionetten van Zelensky te dienen. Nadat het hoofd van het Oekraïense Constitutionele Hof Oleksandr Tupytskyi de ongrondwettelijke hervormingen van Zelensky een “staatsgreep” had genoemd, kon Zelensky niets anders doen dan een beroep doen op de NSDC om zijn impopulaire beleid door te drukken. Hoe zit het met de “dissidente” Tupytskii? Op 27 maart 2021 – ook in strijd met de Oekraïense grondwet – ondertekende Zelensky een decreet waarbij zijn benoeming tot rechter van het hof werd geannuleerd.

Onder het bewind van Stalin creëerde het Volkscommissariaat van Binnenlandse Zaken (NKVD) “trojka’s” om mensen te veroordelen na een vereenvoudigd, snel onderzoek en zonder een openbaar en eerlijk proces. Wat wij in het geval van de NSDC waarnemen is een zeer vergelijkbare ontwikkeling, alleen hebben de ongrondwettelijke processen van de NSDC een groter aantal deelnemers – alle sleutelfiguren van de staat, waaronder de president, de premier, het hoofd van de Oekraïense veiligheidsdienst, de procureur-generaal van Oekraïne, enz. Eén NSDC-vergadering kan beslissen over het lot van honderden mensen. Alleen al in juni 2021 heeft Zelensky een NSDC-besluit in werking gesteld om sancties op te leggen aan 538 personen en 540 bedrijven.

Ik zou u willen vragen naar de “Vredestichter” (Myrotvorets) lijst die naar verluidt gelieerd is aan de Oekraïense regering en de inlichtingendienst SBU. Ik heb begrepen dat dit een lijst is van “vijanden van de staat” en dat daarin de persoonlijke gegevens van die vijanden worden gepubliceerd. Verscheidene van degenen die erop voorkwamen zijn vervolgens vermoord. Kunt u iets zeggen over deze lijst, hoe komen mensen erop terecht, en hoe past hij in een regering waarvan ons gezegd is dat zij democratisch is?

De nationalistische website Myrotvorets werd in 2015 gelanceerd “door een volksafgevaardigde die een functie bekleedt als adviseur van het ministerie van Binnenlandse Zaken van Oekraïne”- zo omschrijft het VN-rapport dit. De naam van deze volksafgevaardigde is Anton Gerasjtsjenko, een voormalig adviseur van de voormalige minister van Binnenlandse Zaken Arsen Avakov. Het is onder Avakovs patronage dat in 2014 [dat] nationalistische strafbataljons werden opgericht om naar Donbass gestuurd te worden om het volksverzet tegen de Maidan te onderdrukken. Myrotvorets heeft deel uitgemaakt van de algemene strategie om de tegenstanders van de staatsgreep te intimideren. Elke “vijand van het volk” – iedereen die het waagt om in het openbaar anti-Maidan standpunten te verkondigen of de nationalistische agenda van Oekraïne in twijfel te trekken – kan op deze website voorkomen. De adressen van Oles Buzina, een bekende publicist [journalist], die door nationalisten in de buurt van zijn flatgebouw in Kiev doodgeschoten werd, en Oleg Kalasjnikov, een oppositionele afgevaardigde die door nationalisten in zijn huis gedood werd, stonden ook op Myrotvorets, dat de moordenaars hielp om hun slachtoffers te vinden. De namen van de moordenaars zijn welbekend; zij worden echter niet gevangen gezet, omdat zij in het hedendaagse Oekraïne, waar het politieke leven door radicalen beheerst wordt, als helden beschouwd worden.

De site werd niet gesloten, zelfs niet na een internationaal schandaal, toen Myrotvorets de persoonsgegevens van bekende buitenlandse politici publiceerde, waaronder de voormalige Duitse kanselier Gerhard Schröder. Maar, in tegenstelling tot de heer Schröder die in Duitsland verblijft, kunnen duizenden Oekraïners van wie de gegevens op Myrotvorets staan, zich niet veilig voelen. Al degenen die in maart 2022 gearresteerd zijn, hebben ook op Myrotvorets gestaan. Sommigen van hen ken ik persoonlijk – Yuri Tkachev, de redacteur van de Odessa krant Timer en Dmitry Dzhangirov, de redacteur van Capital, een YouTube kanaal.

Velen van hen van wie de namen op Myrotvorets staan, zijn erin geslaagd Oekraïne te ontvluchten na de Maidan; sommigen konden dat doen na de massa-arrestaties van afgelopen maart. Een van hen is Tarik Nezalezhko, de collega van Dzhangirov. Op 12 april 2022, toen hij al veilig buiten Oekraïne was, maakte hij een bericht op YouTube, waarin hij de Oekraïense veiligheidsdienst “Gestapo” noemde en zijn kijkers advies gaf over hoe ze konden vermijden dat ze door de agenten van die dienst gevangen genomen zouden worden.

Dit gezegd zijnde, Oekraïne is geen democratisch land. Hoe meer ik waarneem wat daar gebeurt, hoe meer ik denk aan het moderniseringspad van Augusto Pinochet, die trouwens bewonderd wordt door onze neoliberalen. Lange tijd waren de misdaden van het regime van Pinochet niet onderzocht. Maar uiteindelijk heeft de mensheid de waarheid ontdekt. Ik hoop alleen dat dit in Oekraïne eerder zal gebeuren.

De Oekraïense academicus Volodymyr Isjtsjenko zei in een recent interview met het NLR dat, anders dan in West-Europa, er in het Oost-Europa van na de Sovjet-Unie meer sprake is van een partnerschap tussen nationalisme en neoliberalisme. Dit werd zelfs waargenomen in de Donbass bij de meer welgestelden. Bent u het daarmee eens? Zo ja, kunt u uitleggen hoe die combinatie zich ontwikkeld heeft?

Ik ben het met Volodymyr eens. Wat wij in Oekraïne waarnemen is een alliantie van nationalisten en liberalen, gebaseerd op hun gemeenschappelijke onverdraagzaamheid tegenover Rusland, respectievelijk tegenover allen die pleiten voor samenwerking met dat land. In het licht van de huidige oorlog kan deze eenheid van liberalen en nationalisten gerechtvaardigd lijken. De alliantie is echter al lang voor deze oorlog ontstaan – in 2013, tijdens de vorming van de Maidan-beweging. De associatieovereenkomst met de Europese Unie, die door de Maidan werd bepleit, werd door de liberalen vooral gezien in termen van democratisering, modernisering en beschaving – men zag het als een middel om Oekraïne op het niveau van de Europese bestuursnormen te brengen. De Euraziatische Economische Unie, geleid door Rusland, werd daarentegen geassocieerd met een terugval in beschaving naar het Sovjet-statisme en het Aziatische despotisme. Het is hier dat de standpunten van liberalen en nationalisten samenvielen: De laatsten steunden de Maidan actief, niet vanwege de democratisering, maar vanwege de duidelijke anti-Rusland houding.

Vanaf de eerste dagen van de protesten waren radicale nationalisten de meest actieve Maidan-strijders. De eenheid tussen liberalen die de Euromaidan associeerden met vooruitgang, modernisering, mensenrechten, enz., en radicalen die de beweging coöpteerden voor hun nationalistische agenda, was een belangrijke voorwaarde voor de omvorming van het burgerprotest tot een gewapende strijd die leidde tot een ongrondwettelijke omverwerping van de macht. De beslissende rol van radicalen in de revolutie werd ook een cruciale factor in de vorming van een massale anti-Maidan beweging in het oosten van Oekraïne tegen de “staatsgreep”, zoals het hegemonische anti-Maidan discours de machtswisseling in Kiev noemde. Wat wij vandaag waarnemen is, althans gedeeltelijk, een tragisch resultaat van deze kortzichtige en ongelukkige alliantie, die tijdens de Maidan gevormd werd.

Kunt u uitleggen wat de relatie van Zelensky is geweest met extreem-rechts in Oekraïne?

Zelensky zelf heeft zich nooit extreem-rechts uitgelaten. In zijn serie “Dienaar van het Volk”, die als officieus verkiezingsplatform gebruikt werd, worden de Oekraïense nationalisten negatief afgeschilderd: zij verschijnen als niets anders dan domme marionetten van oligarchen. Als presidentskandidaat bekritiseerde Zelensky de door zijn voorganger Porosjenko ondertekende taalwet, die de kennis van de Oekraïense taal verplicht stelde voor ambtenaren, militairen, artsen en leraren. “Wij moeten wetten en besluiten initiëren en aannemen die de samenleving consolideren, en niet omgekeerd,” beweerde Zelensky-de-kandidaat in 2019.

Na het aanvaarden van het presidentschap keerde Zelensky echter terug naar de nationalistische agenda van zijn voorganger. Op 19 mei 2021 heeft zijn regering een actieplan goedgekeurd voor de bevordering van de Oekraïense taal in alle sferen van het openbare leven, strikt in overeenstemming met de taalwet van Porosjenko, tot vreugde van de nationalisten en tot ontzetting van de Russofonen. Zelensky heeft niets gedaan om de radicalen te vervolgen voor al hun misdaden tegen politieke tegenstanders en de bevolking van Donbass. Het symbool van Zelensky’s rechtse transformatie was zijn bekrachtiging door de nationalist Medvedk – een van degenen die beschuldigd worden van de moord op Buzina – die Zelensky’s verbod op Russischtalige oppositiekanalen in 2021 openlijk goedkeurde.

De vraag is waarom? Waarom maakte Zelensky een ommezwaai naar het nationalisme, ondanks de hoop van de mensen dat hij een politiek van verzoening zou voeren? Volgens veel analisten komt dat omdat de radicalen, hoewel zij de minderheid van de Oekraïense bevolking vertegenwoordigen, niet aarzelen om geweld te gebruiken tegen politici, rechtbanken, wetshandhavers, medewerkers van de media, enzovoort – met andere woorden, zij zijn gewoon goed in het intimideren van de samenleving, inclusief alle takken van de macht. Propagandisten kunnen de mantra “Zelensky is een Jood, dus kan hij geen nazi zijn” zo vaak herhalen als zij willen, maar de waarheid is dat de radicalen het politieke proces in Oekraïne beheersen door geweld tegen degenen die hun nationalistische en supremacistische agenda’s durven te confronteren. Het geval van Anatoliy Shariy – een van de populairste bloggers in Oekraïne die in ballingschap leeft – is een goed voorbeeld om dit punt te illustreren. Niet alleen ontvangt hij, samen met zijn familieleden, voortdurend doodsbedreigingen, radicalen intimideren ook voortdurend de activisten van zijn partij (die in maart 2022 door Zelensky verboden is), door hen te slaan en te vernederen. Dit is wat de Oekraïense radicalen “politieke safari” noemen.

Op dit ogenblik is Zelensky de meest invloedrijke figuur op het wereldtoneel met betrekking tot een conflict dat ernstige gevolgen heeft als het escaleert. Ik vrees dat hij diezelfde manipulatieve showbiz-vaardigheden gebruikt om steun te verzamelen voor dit beeld van een of andere persoonlijke incarnatie van democratie en rechtschapenheid tegen de krachten van het kwaad en de autocratie. Het lijkt wel een film die gebaseerd is op een Marvel stripwereld. Het is precies het soort framing dat tegenstrijdig lijkt met diplomatie. Denkt u dat Zelensky een constructieve rol speelt als oorlogsleider van Oekraïne of niet?

Ik volg regelmatig de oorlogstoespraken van Zelensky, en ik kan met een gerust hart zeggen dat de manier waarop hij het conflict framet nauwelijks tot een diplomatieke oplossing kan leiden, omdat hij voortdurend herhaalt dat de krachten van het goede aangevallen worden door de krachten van het kwaad. Het is duidelijk dat er geen politieke oplossing kan zijn voor zo’n Armageddon. Wat buiten dit mythische referentiekader voor de oorlog valt, is de bredere context van de situatie: het feit dat Oekraïne al jaren weigert de vredesakkoorden van Minsk uit te voeren, die in 2015 ondertekend werden na de nederlaag van het Oekraïense leger in de Donbass-oorlog. Volgens deze akkoorden moest de Donbass een politieke autonomie binnen Oekraïne krijgen – een punt dat voor radicalen ondenkbaar en onaanvaardbaar is. In plaats van het document, dat door de VN geratificeerd werd, uit te voeren, vecht Kiev al acht lange jaren met Donbass langs de demarcatielijn. Het leven van de Oekraïners die in deze gebieden wonen, is veranderd in een nachtmerrie. Voor de radicalen, wier bataljons daar hebben gevochten, verdienen de Donbassers – die als sovki en vatniki- geen genade en toegeeflijkheid.

De huidige oorlog is een verlenging van de oorlog van 2014, die begon toen Kiev troepen naar Donbass stuurde om de anti-Maidan opstand de kop in te drukken onder het mom van de zogenaamde “anti-terreuroperatie.” De erkenning van deze ruimere context veronderstelt niet de goedkeuring van de “militaire operatie” van Rusland, maar het impliceert wel de erkenning dat Oekraïne ook verantwoordelijk is voor wat er gaande is. De kwestie van de huidige oorlog framen in termen van een strijd van beschaving tegen barbarij of democratie tegen autocratie is niets anders dan manipulatie, en dat is essentieel om de situatie te begrijpen. De formule van Bush “je bent met ons of met terroristen,” die door Zelensky gepropageerd wordt in zijn oproepen aan de “beschaafde wereld,” is heel handig gebleken om de persoonlijke verantwoordelijkheid voor de huidige ramp te ontlopen.

Om dit eendimensionale verhaal aan de wereld te verkopen, blijken de artistieke vaardigheden van Zelensky van onschatbare waarde te zijn. Hij staat eindelijk op het wereldtoneel, en de wereld applaudisseert. De voormalige komiek probeert zijn tevredenheid niet eens te verbergen. Op de vraag van een Franse verslaggever op 5 maart 2022 – de tiende dag van de Russische invasie – hoe zijn leven veranderd was door het begin van de oorlog, antwoordde Zelensky met een glimlach van verrukking: “Vandaag is mijn leven mooi. Ik geloof dat ik nodig ben. Ik voel dat dat de belangrijkste betekenis in het leven is – nodig te zijn. Te voelen dat je niet alleen maar een leegte bent die alleen maar ademt, loopt en iets eet. Je leeft.”

Voor mij is deze constructie alarmerend: zij impliceert dat Zelensky geniet van de unieke gelegenheid die de oorlog hem bood om op een wereldtoneel op te treden. Het heeft zijn leven mooi gemaakt; hij leeft. In tegenstelling tot miljoenen Oekraïners wier leven helemaal niet mooi is, en duizenden van hen die niet meer in leven zijn.

Alexander Gabuev heeft gesuggereerd dat de Russische leiding een gebrek aan deskundigheid heeft over het land, dat een factor was die tot dit conflict heeft bijgedragen. Ik heb ook Russische commentatoren horen suggereren dat Oekraïne een superieure houding heeft wat betreft het pro-westers zijn tegenover het pro-Russisch zijn. Denkt u dat dit voor beide partijen een belangrijke factor is?

Ik ben geneigd het eens te zijn met de bewering dat de Russische leiders onvoldoende inzicht hebben in de sociale processen die zich sinds de Maidan in Oekraïne voltrekken. De helft van de Oekraïense bevolking was er inderdaad niet blij mee, en miljoenen die in het zuidoosten wonen, wilden dat Rusland zou ingrijpen. Ik weet dat zeker, want al mijn familieleden en oude vrienden wonen in die gebieden. Maar wat in 2014 waar was, hoeft nu niet meer het geval te zijn. Er zijn acht jaar voorbijgegaan; er is een nieuwe generatie jongeren gegroeid, die in een nieuwe sociale omgeving is opgegroeid; en veel mensen zijn gewoon aan de nieuwe realiteiten gewend geraakt. Tenslotte, ook al verachten de meesten van hen de radicalen en de politiek van de Oekraïnisering, ze haten de oorlog nog meer. De realiteit ter plaatse is ingewikkelder gebleken dan de besluitvormers hadden verwacht.

Wat te denken van het superioriteitsgevoel bij die Oekraïners die zich eerder met westerlingen dan met Russen identificeren?

Dat is waar, en voor mij is dit het meest tragische deel van het hele post-Maidan verhaal, want het is precies dit superioriteitsgevoel dat de “progressieve” pro-Maidan krachten verhinderde een gemeenschappelijke taal te vinden met hun “achterlijke” pro-Russische landgenoten. Dit leidde tot de opstand in Donbass, de “anti-terreuroperatie” van het Oekraïense leger tegen Donbass, de interventie van Rusland, de vredesakkoorden van Minsk, de niet-nakoming daarvan, en, tenslotte, de huidige oorlog.

Copyright © 2022 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

OEKRAÏNE CONFLICT DOSSIER

“Een verrader minder”: Zelensky leidt campagne van moord, ontvoering en marteling van politieke oppositie

Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: