Bert Olivier: Linkse mensen verwerken hun verlies van verstand over de overwinning van Trump door door het lint te gaan

In het licht van de historische overwinning van Donald Trump in de recente Amerikaanse presidentsverkiezingen, is men getuige geweest van het vreemde fenomeen van ‘linkse mensen die hun verstand verliezen’ – dat wil zeggen, overgaan in wat gewoonlijk een ‘meltdown’ wordt genoemd, wat een mengeling is van huilen en een woedeaanval. Er circuleren verschillende video’s op het internet waarop dit te zien is, en de meeste kijkers zouden het specifieke gedrag van de individuen in deze video’s waarschijnlijk op zijn zachtst gezegd enigszins verontrustend vinden. Vertonen ze woede en/of verdriet in de ‘normale’ zin van het woord? Ik vroeg mijn partner wat ze ervan vond en ze merkte op dat deze mensen zich ‘vreemd’ gedroegen, wat vrij accuraat was. Dus wat is hier aan de hand?

Mensen die bekend zijn met de discipline die het mogelijk maakt om de vaak onbewuste motieven achter menselijk gedrag te begrijpen, namelijk de psychoanalyse, zouden weten dat je waarschijnlijk daar naar een verklaring voor dit bizarre fenomeen moet zoeken. Dit laatste is immers niet zonder meer vatbaar voor ‘rationele argumenten’, simpelweg omdat een redelijke benadering van de redenen voor deze ‘meltdowns’ hun irrationaliteit en zinloosheid zou aantonen. Kortom, de uitkomst van de verkiezingen was te verwachten. Daarom moeten we onze toevlucht nemen tot psychoanalytisch denken, dat ons in staat stelt grip te krijgen op een fenomeen dat anders ongrijpbaar zou blijven, schrijft gastauteur Bert Olivier.

Het is productief om verschillende theoretische perspectieven in de psychoanalyse te raadplegen om het soort dingen te begrijpen waarvan we onlangs getuige waren na de verkiezingen in Amerika. Hier zal ik me concentreren op het zeer relevante psychoanalytische concept van ‘acting-out’ (door het lint te gaan). In gewone taal betekent ‘acting-out’ dat de ‘normale’ manier waarop iemand zich gedraagt, ontaardt in gedrag dat wordt gekenmerkt door een gebrek aan zelfcontrole, irrationele uitbarstingen of afwijkend fysiek gedrag. In de video’s waarnaar hierboven wordt verwezen, kunnen voorbeelden van ‘acting-out’ in verschillende mate van onstuimigheid worden waargenomen.

Meer psychoanalytisch georiënteerd benadrukt Sigmund Freud in ”Remembering, repeating and working-through (in Freud – Complete Works, Ivan Smith e-book, 2011: 2502) het verschil tussen herhalen en herinneren, dat cruciaal is in de psychoanalyse. Als het menselijk subject zich door (bijvoorbeeld) onbewuste ‘weerstand’, als manifestatie van repressie, bepaalde traumatiserende gebeurtenissen uit het verleden niet kan herinneren, ‘keren ze terug’ in de vorm van repetitief, onstuimig, afwijkend gedrag. Dit geldt ook voor verdrongen materialen die het subject niet rationeel kan confronteren (bijvoorbeeld omdat ze geassocieerd worden met een trauma) en zich daarom impulsief gedraagt, meestal gepaard gaand met onkarakteristiek fysiek gedrag.

Het is opmerkelijk dat ‘acting-out’ optreedt wanneer verdringing van bepaalde ervaringen – die meestal van traumatische aard zijn – verhindert dat ze vrijelijk in taal kunnen worden geuit. Onderdrukte, onopgeloste kwesties hebben een manier om gekanaliseerd te worden via ‘elk lichaam’ (of ‘alle lichamen’) dat kan dienen als een kanaal voor ‘acting-out’ van dat wat niet intersubjectief gecommuniceerd kon of kan worden. Je zou kunnen zeggen dat iemands lichaam in zulke gevallen een instrument wordt voor het onbewuste.

Dergelijk gedrag is dan het ‘uitbeelden’ van verdrongen materiaal en het is de taak van de psychoanalyticus om het subject te helpen deze te herinneren, zodat hij of zij niet eindeloos gevangen blijft in hun repetitieve greep. Bovendien herinneren Laplanche en Pontalis (The Language of Psychoanalysis, The Hogarth Press, Londen, Karnac Books, Kindle edition, 1973, locatie 287) eraan dat voor Freud ‘acting-out’ herkenbaar is voor zover dergelijk gedrag onstuimig lijkt, en daarom niet overeenkomt met de manier waarop zo iemand zich gewoonlijk gedraagt. Maar in de regel begrijpt de persoon die ‘acting out’ niet de betekenis van zijn daden.

In Jacques Lacans Seminar X van 1962-1963 (over Angst; p. 78-86) vult hij de Freudiaanse notie van ‘acting-out’ aan in een belangrijk opzicht – hoewel hij het eens is met het Freudiaanse basisconcept, wijst hij erop dat er iets cruciaals ontbreekt in de psychoanalytische omgang met dit fenomeen, namelijk het ‘intersubjectieve’ element, of wat Lacan het domein van de (grote) ‘Ander’ noemt; dat wil zeggen, sociale normativiteit en waarden zoals die geworteld zijn in de symbolische orde van de taal. Met andere woorden, het herinneren dat voor Freud (terecht) op het spel stond om de oorzaak van ‘acting-out’ aan te pakken, is nooit een herinnering op zichzelf, zoals de praktijk van de psychoanalyse zelf onderstreept (de analyticus die naar de analysant of patiënt luistert); het moet onvermijdelijk een herinnering zijn die verbaal aan een ander wordt meegedeeld, wil het een therapeutisch effect hebben.

Lacan (1962-63, p. 86) herinnert er verder aan dat als “…geadresseerd aan de Ander…het [de acting-out; BO] daarom geadresseerd is aan de analyticus” (als vertegenwoordiger van de Ander, of de maatschappij in het algemeen, voor zover het is ingebed in het onbewuste als het ‘discours van de Ander;’ Lacan, ‘The function and field of speech and language in psychoanalysis,’ in Écrits: A Selection, New York, W.W. Norton, 1977, p. 55). Daarom, zo stelt Lacan, treedt ‘acting-out’ op wanneer de mogelijkheid om gebeurtenissen uit het verleden – in het bijzonder verontrustende of traumatiserende gebeurtenissen – aan een ander te communiceren wordt gedwarsboomd door de ander (als vertegenwoordiger van de Ander, dat wil zeggen de maatschappij in het algemeen), die niet kan of weigert te luisteren. En tegenover deze doofheid neemt het subject zijn toevlucht tot ‘acting-out’, zelfs als hij of zij de betekenis van zijn of haar gedrag niet begrijpt. Dylan Evans gaat hier dieper op in (Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis, Londen, Routledge, 1996, p. 3):

Men moet zich wenden tot de betekenis van het vaak verkeerd begrepen begrip ‘overdracht’ in de psychoanalyse, dat de betekenis van ‘acting-out’ verder verduidelijkt, omdat de twee begrippen in zekere zin twee kanten van dezelfde medaille zijn. Terwijl ‘acting-out’ van de kant van het subject of de analysant de irrationele ’terugkeer van het verdrongene’ aanduidt, die uit het bewustzijn is geblokkeerd door zich niets te herinneren, duidt ‘overdracht’ het proces aan waarin de relatie tussen de patiënt-subject en de analist zich ontvouwt. Anders gezegd, voor Lacan heeft het de ‘structuur van een intersubjectieve relatie’ (Evans 1996, p. 213-216). Lacan benadrukt dat de betekenis van de overdracht in essentie te vinden is in taal, of ‘de liefde voor kennis’ (Evans 1996, p. 214).

Overdracht’ werpt daarom licht op ‘acting-out’ in zoverre het intersubjectieve communicatie, begrip (zelfs als het misverstaan is) en dus therapeutische effecten bevordert, terwijl ‘acting-out’ weerstand tegen een dergelijke therapie vertegenwoordigt. Het is interessant om op te merken dat voor Lacan “overdracht de toekenning is van kennis aan de Ander” (Evans, p. 214), in de veronderstelling dat “de Ander weet”.

Tegen deze theoretische achtergrond is het overduidelijk dat de gevallen van ‘acting-out’ die te zien zijn in de video’s waarnaar hierboven wordt verwezen helemaal niets te maken hebben met ‘overdracht’ – er is geen teken van intersubjectieve communicatie, of van enig begrip of verlangen naar kennis van de kant van een surrogaat ’therapeut’. In plaats daarvan is er sprake van een eenzijdige, door emoties gedreven uiting die in principe kan worden opgevat als symptomatisch voor een onwetend ‘subject-in-need-of-therapy’.

Wat vinden we in de video’s waarnaar hierboven wordt verwezen? Als je goed kijkt naar deze video (vanaf 4 min. 46 sec.), dan valt in vrijwel elk geval van iemand die in een ‘meltdown’ raakt het oncontroleerbare huilen op – met name bij de jonge man die niet eens in staat is om iets te zeggen – en, nog belangrijker, de herhaling van snikken en dezelfde sentimenten, keer op keer. Dit is ook duidelijk in deze video (de eerste op de pagina, waar een man onbedaarlijk huilt terwijl hij klaagt dat hij voor ‘familie, vrouwen en Amerika’ heeft gestemd – impliciet iets dat de overwinning van Trump had moeten voorkomen) en vooral in de tweede video, die lager staat, waar een meisje te zien is dat het gezicht van de gekozen president Donald Trump op het televisiescherm schopt en het daarbij breekt.

Om dit volledig te kunnen begrijpen, moet er iets worden toegevoegd aan wat er eerder is geschreven over ‘acting-out’, met name dat herhaling er kenmerkend voor is (in tegenstelling tot het onthouden van de onderdrukking van gebeurtenissen die moeten worden aangepakt om zulke hersenloze herhaling te voorkomen). Herinner je dat herhaling ook een centrale plaats inneemt in Freuds notie van de ‘herhalingsdwang’ – die symptomatisch is voor de zogenaamde ‘doodsdrift’ (besproken in Beyond the Pleasure Principle,’ in Freud – Complete Works, Ivan Smith e-book, pp. 3713-3762). Voeg daaraan toe dat zulke dwangmatige herhaling (zoals in deze video’s) oorzakelijk verbonden is met een eerdere (verdrongen) traumatische ervaring – zoals de shellshock van overlevende soldaten in de Eerste Wereldoorlog (die Freud bezocht in het ziekenhuis) – dan beginnen de ‘meltdowns’ zinvol te worden.

Geconfronteerd met het repetitieve gedrag in deze video’s, wordt het dan duidelijk dat het ‘acting-out’ gerelateerd is aan het ingebeelde trauma van een presidentschap van Trump, wat duidelijk wordt in sommige van de personen die iets stamelen over Trump als ‘fascist’ en ‘Hitler.’ Men is getuige geweest van meerdere van dergelijke identificaties van Donald Trump als een vermeende ‘fascist,’ wat uitdrukking geeft aan iets dat diepgeworteld zit in de Democratische verbeelding, zodat bewijs van een dergelijk trauma in het repetitieve gedrag van individuen die ‘acting-out’ zijn niet verrassend is.

Dit is verder gerelateerd aan de kwestie van ‘acting-out’ in relatie tot een ‘Ander die doof is geworden’. Herinner je dat Lacan ‘acting-out’ relateert aan het onvermogen om verontrustende gebeurtenissen uit het verleden te communiceren met een ander, die ‘weigert’ te luisteren – waarbij de ‘Ander’ de maatschappij in het algemeen vertegenwoordigt als ingebed in taal, die normatief gestructureerd is. Acting-out’ treedt op wanneer iemand geconfronteerd wordt met een dergelijke ‘doofheid,’ zelfs als hij de betekenis van zijn gedrag niet begrijpt. In gewone taal ga je in ‘meltdown’ wanneer gebeurtenissen je aanspreken alsof je verwachtingen opzettelijk genegeerd zijn.

Zo’n gebeurtenis was de recente verkiezingsoverwinning van de verkozen president Donald Trump, en het is niet moeilijk om voorbeelden te vinden van individuen die geconfronteerd worden met dit onsmakelijke feit en zich ‘gedragen’ op een manier die hun woede op de grote ‘Ander’ (de maatschappij) uit omdat ze genegeerd worden. In een van de video’s in kwestie kijkt een tienerjongen naar de camera en roept keer op keer bitter uit: “Ik heb het gehad met jou!”. Met andere woorden, de manier van aanspreken – ‘jou’ – suggereert dat dit verwijt waarschijnlijk op een bewust niveau aan een specifieke persoon is gericht, maar op een onbewust niveau impliceert het de maatschappij in het algemeen, die door de ‘acterende’ persoon op de een of andere manier verantwoordelijk wordt gehouden voor de traumatiserende gebeurtenis.

Dit hoeft ook niet te verbazen. In de weken voorafgaand aan de verkiezingen werd het publiek in de meeste grote prognoses en tijdens Democratisch georiënteerde discussies of interviews met beroemdheden en andere prominente persoonlijkheden duidelijk gemaakt dat het vrijwel een uitgemaakte zaak was dat de Democratische kanshebber Kamala Harris de presidentsverkiezing zou winnen. Het is dan ook geen wonder dat de personen die in de video’s figureren zich gedragen alsof de maatschappij hen in de steek heeft gelaten – dit wordt in verschillende gevallen zelfs expliciet gemaakt, waarbij personen zich tot de camera richten met verwijten als “Hoe kon je op hem stemmen?”

Een drastische manifestatie van wat we ‘aanhoudende acting-out’ zouden kunnen noemen, zien we in de post-electorale bloei in Amerika van de radicaal feministische, zogenaamde ‘4B’ (of ‘Four Nos’) beweging, die haar oorsprong had in Zuid-Korea en neerkomt op een afwijzing van sociale en specifiek seksuele contacten met mannen. Het neemt de vorm aan van: ‘Je hebt op Donald Trump gestemd, dus geen seks meer voor jou!’ Adan Salazar, in het hier gelinkte artikel, zit niet ver van de psychoanalytische waarheid als hij stelt:

Gestoorde radicale feministen gaan naar sociale media om solidariteit te tonen met de 4B-beweging, scheren hun hoofd kaal en zweren mannen af nadat Donald Trump deze week het Witte Huis heroverde.

In het licht van wat hier aan het licht is gebracht, is het duidelijk dat de mensheid niet veranderd is sinds het werk van Sigmund Freud voor het eerst aan het licht bracht hoezeer mensen onderhevig zijn aan de wisselvalligheden van (historische) ervaringen, die verdrongen herinneringen en gebeurtenissen triggeren die zich op hun beurt symptomatisch manifesteren in de vorm van gedrag dat ze niet kunnen beheersen en niet begrijpen.

Bert Olivier
Honorary Professor of Philosophy
University of the Free State
South Africa

Copyright © 2024 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

Zullen alle recente onthullingen over het dodental van de Covid-injecties enige gerechtigheid brengen?

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: