Europa raakt aan de zijlijn en heeft dat aan zichzelf te wijten

Eldar Mamedov is een in Brussel gevestigde deskundige op het gebied van buitenlands beleid met uitgebreide ervaring in internationale diplomatie en Europese politiek. Als voormalig Letlands diplomaat was hij werkzaam bij de Letse ambassades in Washington D.C. en Madrid en werkte hij bij het Letse ministerie van Buitenlandse Zaken. Van 2009 tot 2024 was Mamedov senior politiek adviseur in de Commissie buitenlandse zaken van het Europees Parlement, waar hij zich bezighield met de betrekkingen van de EU met Iran, Irak en het Arabisch Schiereiland. Momenteel is hij niet-resident fellow bij het Quincy Institute for Responsible Statecraft en lid van de Pugwash Council on Science and World Affairs, een organisatie die zich inzet voor wereldwijde ontwapening en die de Nobelprijs voor de Vrede heeft gewonnen. Mamedov heeft diploma’s van de Universiteit van Letland en de Diplomatieke School in Madrid, Spanje, en is een productief commentator op het gebied van mondiale aangelegenheden. Hij levert bijdragen aan media als Responsible Statecraft en The American Conservative.

Hij sprak met Rafael Pinto Borges van europeanconservative.com over de oorlog in Oekraïne, de onbekwaamheid van de EU-elite op het gebied van buitenlands beleid en het vredesproces onder leiding van president Trump, schrijft Rafael Pinto Borges.

De oorlog in Oekraïne heeft een multipolaire wereldorde versneld, waarin machten als China en India hun invloed laten gelden. Raakt Europa aan de zijlijn als gevolg van het onvermogen van zijn leiders?

De oorlog in Oekraïne heeft inderdaad een multipolaire wereldorde in een stroomversnelling gebracht, waarbij China en India zich opwerpen als machtsmakelaars terwijl Europa aan het spartelen is – deels als gevolg van het verbijsterende onvermogen van zijn leiders. De invloed van het continent neemt af, niet alleen omdat de wereld verandert, maar ook omdat de politieke klasse, belichaamd door figuren als Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken Kaja Kallas, de reactie heeft verprutst met een mix van arrogantie, oorlogszuchtigheid en strategische kortzichtigheid. Europa raakt buitenspel en heeft dat aan zichzelf te wijten.

Laten we beginnen met het grote plaatje: multipolariteit is een feit.

Terwijl de EU-leiders de oorlog in Oekraïne probeerden te benaderen vanuit het perspectief van “democratieën versus autocratieën,” heeft India Russische ruwe olie opgekocht en de invoer daarvan sinds 2022 verhoogd van 2% tot 20% van zijn totale voorraad. India laat zijn economische spierballen zien zonder concessies te doen aan retorische democratische schijnheiligheden. China en India lachen beide om sancties, net als andere landen in de BRICS, zoals Brazilië, Nigeria, Zuid-Afrika en andere. Na de laatste uitbreiding vertegenwoordigt de BRICS nu 54% van de wereldbevolking en 42% van het mondiale bbp. Dat maakt de ‘op regels gebaseerde orde’ van Europa meer een regionale echokamer dan een echt universeel concept. Het bbp van de EU is nog steeds 11 keer zo groot als dat van Rusland, maar de trage groei van 1-2% en de energieproblemen verbleken bij de dynamiek van Azië. Europa is nog niet irrelevant, maar het raakt wel de weg kwijt.

Laten we nu eens kijken naar het leiderschap van de EU. Von der Leyen heeft een sanctieregime doorgevoerd dat sinds 2022 heeft geleid tot een stijging van de energieprijzen met 40%, waardoor de Duitse industrie banen verliest en de inflatie in 2025 op 5% ligt, terwijl het bbp van Rusland met 3,2% groeit. Met haar grootse optreden in Kiev, waarmee ze de hoop op EU-lidmaatschap voor Oekraïne heeft aangewakkerd, negeert ze de eigen begrotingsbeperkingen van de EU. De 149 miljard dollar aan steun sinds 2022 bestaat grotendeels uit leningen die Kiev niet kan terugbetalen, en de ramingen voor de wederopbouw (524 miljard dollar volgens de Wereldbank) overschrijden ruimschoots de jaarlijkse begroting van de EU (185 miljard euro).

Kaja Kallas, voormalig premier van Estland en nu hoofd buitenlandse zaken van de EU, is een havik onder de haviken. Ze blijft aandringen op een ‘Russische nederlaag’ die even waarschijnlijk is als sneeuw in juli. Haar retoriek is losgeslagen: ze dringt er bij Europa op aan om zowel Rusland als China af te schrikken. Ze noemt Iran een mondiale bedreiging. En dat allemaal tegelijk. Maar de EU heeft nog steeds de spierkracht van de VS nodig om deze stoere taal te kunnen uitslaan. En toch heeft Kallas zichzelf in Washington tot persona non grata gemaakt, toen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio op het laatste moment een geplande ontmoeting met haar afzegde nadat zij tijdens de veiligheidsconferentie in München een poging deed om minister van Defensie Pete Hegseth de les te lezen over Rusland. Kallas sleept Europa mee in een confrontatie op meerdere fronten die het niet kan winnen.

Deze onbekwaamheid zet Europa aan de zijlijn omdat het de machtsverhoudingen verkeerd inschat.

China en India geven niets om de morele lessen van Brussel; zij sluiten deals met wie ze maar kunnen. De EU heeft miljarden uitgegeven om Oekraïne te bewapenen, maar Rusland staat nog steeds overeind en de Aziatische grootmachten kijken nauwelijks op. Ondertussen kraakt de Europese industrie en volgens enquêtes van de European Council on Foreign Relations en YouGov is een meerderheid in de meeste Europese landen voorstander van een onderhandelde beëindiging van de oorlog in Oekraïne, en niet van een eindeloze oorlog.

U hebt de aanpak van de EU in het conflict tussen Oekraïne en Rusland bekritiseerd als te ideologisch. Welke praktische stappen kan Europa nu nemen om een vredesakkoord te bemiddelen?

Een realistische strategie voor Europa zou zijn om de loze slogans over onvoorwaardelijke steun “zo lang als nodig is” voor maximalistische doelen te laten varen en zich in plaats daarvan te concentreren op machtsverhoudingen, prikkels om de oorlog te beëindigen en werkbare compromissen.

Allereerst moeten de EU, of haar leidende leden, zoals Duitsland en Frankrijk, de diplomatieke betrekkingen met Rusland hervatten. Laat de schijnheilige retoriek varen en geef Rusland het signaal dat Europa serieus is over het beëindigen van de oorlog. Dat betekent dat niet alleen met Zelensky, maar ook rechtstreeks met Poetin moet worden gesproken.

Wat zou dat kunnen inhouden? Ten eerste moet de territoriale realiteit worden erkend. De Krim is de facto verloren, Rusland zal deze niet teruggeven zonder een strijd die Europa niet tegen een aanvaardbare prijs kan winnen. De situatie in Donbas is ingewikkelder, maar een bevroren conflict langs de huidige frontlinie zou de minst slechte optie kunnen zijn. Er is ruimte om te onderhandelen over de grenzen. We hebben het hier over de facto regelingen, niet over de jure erkenning van de Russische controle.

Vervolgens moet er een serieus gesprek komen over wat voor veiligheidsgaranties aan Oekraïne kunnen worden gegeven. Aandringen op toekomstig NAVO-lidmaatschap is zinloos. De EU moet zich aansluiten bij de regering-Trump en dat punt van de agenda schrappen. In plaats daarvan moet de neutrale status van Oekraïne worden vastgelegd, niet alleen in woorden. Er moet een multinationale, door de VN gemandateerde troepenmacht, zonder soldaten uit NAVO-landen en Rusland, worden ingezet in een gedemilitariseerde zone langs de grens.

Vervolgens moeten beide partijen economische prikkels krijgen om de oorlog te beëindigen. Rusland moet re-integratie in de Europese markten, hervatting van de gashandel en een traject naar geleidelijke, voorwaardelijke opheffing van sancties worden aangeboden, allemaal op voorwaarde dat de oorlog wordt beëindigd. Voor Oekraïne moeten de wederopbouwfondsen worden verdubbeld als stimulans om een akkoord te ondertekenen.

De wederopbouw van Oekraïne na de oorlog kan honderden miljarden kosten. Kan Europa, gezien zijn moeilijke economische en fiscale situatie, die rekening echt betalen? Of lijkt de toetreding van Oekraïne tot de EU u even idealistisch als de toetreding van Kiev tot de NAVO?

De wederopbouw van Oekraïne na de oorlog is inderdaad een enorme uitdaging. Eind 2024 raamde de Wereldbank de kosten voor de komende tien jaar op 524 miljard dollar.

De economische situatie in Europa is verre van rooskleurig. Het gezamenlijke bbp van de EU is weliswaar veel groter dan dat van Rusland, maar de groei is traag en bedraagt de afgelopen jaren gemiddeld 1 à 2 % per jaar.

Ook de begrotingsruimte is beperkt. Veel EU-landen, met name in de NAVO, worstelen al met hogere defensie-uitgaven en binnenlandse prioriteiten zoals gezondheidszorg en infrastructuur.

Het idee om de wederopbouw van Oekraïne aan deze mix toe te voegen – mogelijk 50 miljard dollar per jaar, verspreid over tien jaar – lijkt ontmoedigend nu de EU-begrotingen al onder druk staan. De toetreding van Oekraïne tot de EU zou in theorie de last kunnen verlichten als Oekraïne wordt gezien als een economische troef voor de toekomst – denk aan militaire productie of landbouw – terwijl EU-fondsen en markttoegang de groei stimuleren. Maar hier zit het addertje onder het gras: toetreding gaat niet snel. Het proces kan tien jaar of langer duren. En de integratie van een door oorlog verscheurd land met 40 miljoen inwoners, met een bbp per hoofd van de bevolking dat zelfs ver onder dat van de armste EU-lidstaten ligt, zou een herziening van de EU-begroting, de landbouwsubsidies en de besluitvormingsstructuren vereisen. En uiteindelijk hebben sommige landen, zoals Frankrijk, een grondwettelijk verplichte referendum over elke nieuwe toetreding tot de EU. Het is niet onmogelijk om deze cirkel rond te krijgen, maar het is een zware opgave voor een unie die al worstelt met interne verdeeldheid.

Vergelijk dat eens met het NAVO-lidmaatschap, dat Oekraïne beschouwt als zijn veiligheidsgarantie, maar dat een geopolitieke bliksemafleider blijft. De rode lijn van Rusland ten aanzien van de uitbreiding van de NAVO heeft deze oorlog deels aangewakkerd, en zelfs bondgenoten als de VS en Duitsland hebben zich verzet tegen een versnelde toetreding van Kiev, onder verwijzing naar het risico van escalatie. Toetreding tot de EU is weliswaar minder provocerend voor Moskou, maar heeft ook zijn eigen idealisme: het belooft stabiliteit en welvaart aan een land dat nog steeds bloedt van het conflict, zonder dat er een duidelijk einddoel is voor financiering of veiligheid.

Het conflict in Oekraïne heeft de kwetsbaarheid van Europa op energiegebied en zijn afhankelijkheid van niet-westerse leveranciers blootgelegd. Denkt u dat de eisen van president Macron voor ‘Europese strategische autonomie’ serieus kunnen worden genomen?

Het conflict in Oekraïne heeft inderdaad de kwetsbaarheid van Europa op energiegebied blootgelegd en laten zien hoe afhankelijk het continent nog steeds is van externe leveranciers, van wie velen niet bepaald aansluiten bij de hoge democratische idealen van de EU. De Russische invasie in 2022 dwong Europa tot een afrekening: Europa haastte zich om zijn afhankelijkheid van Russisch gas, dat ooit goed was voor meer dan 40 % van zijn invoer, terug te dringen tot minder dan 15 % in 2023. Maar in zijn wanhoop om het gat te dichten, heeft de EU zijn toevlucht genomen tot enkele twijfelachtige alternatieven, waarbij Azerbeidzjan een bijzonder ironisch en verontrustend geval is.

Macrons oproep tot “Europese strategische autonomie” – het idee dat de EU haar eigen lot moet bepalen op het gebied van defensie, energie en andere zaken – klinkt nobel, maar de energiebeslissingen van de EU doen het meer lijken op een holle slogan dan op een serieus plan. Laten we eerlijk zijn: de gasreserves van Azerbeidzjan zijn een druppel op een gloeiende plaat vergeleken met de behoeften van Europa. Erger nog, Azerbeidzjan heeft niet eens voldoende reservecapaciteit om aan zijn eigen binnenlandse vraag te voldoen, laat staan aan die van Europa. Het land importeert stilletjes gas uit Rusland en Turkmenistan om de schijn op te houden, wat betekent dat de “diversificatie” van de EU misschien wel een achterdeurtje is voor Russische fossiele brandstoffen met een nieuw etiket.

De rekensom klopt niet en de strategie riekt meer naar paniek dan naar autonomie. En dan is er nog EU-commissaris voor Energie Dan Jørgensen, die zich als een smekeling opdringt aan de autocraat van Azerbeidzjan, Ilham Aliyev. Dit is dezelfde Aliyev die sinds 2003 met ijzeren hand regeert, verkiezingen manipuleert, journalisten opsluit en dissidenten onderdrukt.

De hypocrisie wordt nog erger als je Nagorno-Karabach in het plaatje meeneemt. In 2023 verdreef Azerbeidzjan met een bliksemoffensief meer dan 100.000 christelijke Armeniërs uit de regio, een schoolvoorbeeld van etnische zuivering. Het inruilen van Poetins autoritaire gas voor dat van Aliyev maakt Europa niet onafhankelijk, maar toont alleen maar zijn morele faillissement aan.

Hoe kijkt u aan tegen het voorstel van Groot-Brittannië en Frankrijk voor een ‘coalitie van bereidwilligen’ voor een vredesmacht in Oekraïne? Zijn dergelijke ambities wel haalbaar gezien de toestand van de Europese strijdkrachten?

Kleinere landen, zoals Nederland, Zweden en Denemarken, kunnen een rol spelen in die voorgestelde ‘coalitie van bereidwilligen’, maar het is duidelijk dat Groot-Brittannië en Frankrijk het zware werk zullen moeten doen.

De Britse premier Keir Starmer heeft zelf gezegd dat steun van de VS “van vitaal belang” is, maar de regering-Trump heeft daar geen enkele behoefte aan getoond. Poetin heeft herhaaldelijk gezegd dat NAVO-troepen in Oekraïne een rode lijn zijn en heeft vergeldingsmaatregelen beloofd, zoals drones, raketten of erger. Hebben Groot-Brittannië en Frankrijk het lef voor een dergelijke escalatie? Deze ambitie zou alleen haalbaar zijn als de Amerikaanse luchtsteun op miraculeuze wijze tot stand komt en Rusland terugkrabbelt. Niets wijst erop dat dit realistisch is. Groot-Brittannië en Frankrijk willen het voortouw nemen, maar hun coalitie lijkt meer bereid dan bekwaam.

Sommigen in het Westen pleiten voor voortzetting van de oorlog met het argument dat deze Rusland verzwakt, terwijl anderen denken dat deze de Chinees-Russische as versterkt en een antiwesterse, pan-Euraziatische coalitie cement. Dit sluit aan bij de vrees van Zbigniew Brezinski in zijn boek The Grand Chessboard. Naar welke visie neigt u, en wat betekent dit voor de Europese veiligheidsarchitectuur in de komende decennia?

Op het eerste gezicht heeft het kamp dat stelt dat de oorlog Rusland verzwakt, een punt. De statistieken zijn betwistbaar, maar het lijkt zeer waarschijnlijk dat Moskou tienduizenden slachtoffers in de oorlog heeft geleden. 300 miljard dollar aan reserves is bevroren. Het bbp is volgens Russische schattingen 5 % kleiner dan het zou zijn geweest, en technologische sancties hebben de luchtvaart en de toegang tot chips lamgelegd.

Maar het tegenovergestelde standpunt – een Chinees-Russische consolidatie – klinkt overtuigender. Rusland stort niet in, het past zich aan. Door de sancties is Moskou in de armen van Peking gedreven: de handel bereikte in 2024 een omvang van 240 miljard dollar, een stijging van 30% ten opzichte van voor de oorlog. Bovendien duidt de aanwezigheid van 10.000 Noord-Koreaanse troepen in Oekraïne op een bredere constellatie. Rusland heeft ook een ambitieuze strategische partnerschapsovereenkomst gesloten met Iran, dat het Westen onverstandig heeft vervreemd door het nucleaire akkoord van 2015 niet na te komen. Dit is niet alleen een Chinees-Russische alliantie, maar een hele Euraziatische coalitie die haar spierballen laat rollen, hoewel het geen as is. Ik denk dat Brzezinski hier met afgrijzen naar zou kijken.

Het grootste risico? Vasthouden aan liberale illusies – sancties als wondermiddel, de NAVO als redder – terwijl Eurazië zich consolideert.

Als de vredesonderhandelingen slagen, hoe ziet u dan de rol van Oekraïne in de wereldorde – NAVO-lid, neutrale bufferstaat of iets anders – en wat zou dat betekenen voor de oostflank van Europa?

Het sterkste scenario – pragmatisch en stabiliserend – is Oekraïne als neutrale staat, naar het voorbeeld van Finland tijdens de Koude Oorlog of het huidige Oostenrijk. Dit zou de oostflank van Europa hervormen tot een gespannen maar beheersbare grens, waar de macht in evenwicht is zonder voortdurende escalatie.

Neutraliteit betekent niet zwakte – het is een berekende zet om het conflict te bevriezen en de soevereiniteit van Oekraïne veilig te stellen zonder de Russische beer in een hoek te drijven.

In dat scenario krijgt Rusland een buffer – geen NAVO-raketten op 500 km van Moskou – waardoor zijn veiligheidsbezorgdheid (een belangrijke drijfveer sinds 1991) wordt weggenomen. Het Westen krijgt een stabiele Oekraïne, geen bloederige wond. Oekraïne krijgt overleving – 18 % van zijn grondgebied gaat verloren, maar 82 % blijft vrij, met tijd om weer op te bouwen. Finland en Oostenrijk bewijzen dat neutraliteit geen capitulatie is.

In Istanboel, in 2022, leek Moskou vastbesloten om zowel taalkundige concessies als concessies met betrekking tot de demilitarisering van Oekraïne te verkrijgen. Vóór de invasie, in 2021, eiste Moskou ook dat de NAVO geen troepen meer in Oost-Europa zou stationeren. En eerder hadden de Russen gesproken over de “federalisering” van Oekraïne. Wat is volgens u nu het einddoel van Rusland in Oekraïne?

Het eindspel van Rusland in Oekraïne tegen april 2025 is uitgekristalliseerd rond drie kernpunten: controle over Donbas en de Krim, neutraliteit van Oekraïne (geen NAVO) en beperking van zijn strijdkrachten. Deze eisen zijn aangescherpt ten opzichte van eerdere voorstellen, zoals die in Istanboel in 2022 en vóór de invasie in 2021. Het aanvankelijke maximalisme van Moskou – demilitarisering, federalisering, terugtrekking van de NAVO uit Oost-Europa – is onder druk van de oorlog en de economische spanningen (5 % van het bbp getroffen door sancties) afgezwakt. Deze drie doelstellingen weerspiegelen Poetins bottom line: strategische diepte veiligstellen, bedreigingen neutraliseren en verworvenheden veiligstellen, en tegelijkertijd binnenlands en regionaal kracht uitstralen.

Bovendien eist Moskou dat partijen die pleiten voor een officiële status voor de Russische taal en minderheidsrechten voor etnische Russen in Oekraïne, mogen deelnemen aan verkiezingen in Oekraïne, maar dat maakt momenteel geen deel uit van de drie kernpunten van Poetin.

De terugtrekking van de NAVO uit het oosten is een utopie. Als Poetin succesvol is op het slagveld in Oekraïne, moet hij oppassen dat hij zijn hand niet overspeelt, want dat zou zijn verworvenheden in gevaar brengen en zijn binnenlandse positie kunnen ondermijnen. De meeste Russen lijken de oorlog in Oekraïne te steunen, maar alleen zolang deze te winnen is. Het is onwaarschijnlijk dat zij een militaire overdaad zullen verwelkomen die een directe oorlog met de NAVO zou riskeren.

U hebt geschreven over de beperkingen van westerse sancties tegen Rusland. Zijn sancties een beleidsinstrument uit het verleden in een wereld die nu ook op economisch gebied duidelijk multipolair lijkt te zijn?

In een multipolaire economische wereld lijken sancties steeds meer een verouderd instrument: nog steeds scherp genoeg om pijn te doen, maar lang niet zo doeltreffend als vroeger tegen kleinere, minder verbonden staten. De verschuiving is opvallend. In de jaren negentig, toen de Amerikaanse dollar oppermachtig was en de globalisering volgens westerse voorwaarden verliep, konden sancties een land als Irak of Joegoslavië, dat geïsoleerd, afhankelijk en economisch zwak was, volledig lamleggen. Rusland is anders. Het heeft instrumenten ontwikkeld om sancties te omzeilen, zoals handel met China in yuan, steun van BRICS-partners en het opzetten van parallelle betalingsnetwerken om SWIFT te omzeilen. Zelfs Turkije, een NAVO-lid, handelt gretig met Rusland.

Sancties hebben zeker nog steeds effect. Maar de genadeslag is nooit gekomen. Waarom? Omdat multipolariteit alternatieven betekent.

Hoe moet Europa – en het Westen in bredere zin – omgaan met Moskou? Voortdurende rivaliteit of nader tot elkaar komen?

Nader tot elkaar komen biedt een manier om de situatie te de-escaleren, te stabiliseren en middelen te herverdelen – zonder iemand voor de gek te houden over de aard van Poetin of de ambities van Rusland. Het pleidooi voor gecontroleerde concurrentie begint bij de realiteit: Rusland gaat nergens heen. Het is een kernmacht met 5500 kernkoppen, een permanente zetel in de VN-Veiligheidsraad en een spoilerrol in de Europese energie- en veiligheidspolitiek.

Diplomatie, niet vijandschap, kan een modus vivendi tot stand brengen. De morele argumenten voor een deal met Poetin zijn pijnlijk. Maar pragmatisme gaat niet over morele zuiverheid – kijk maar naar Richard Nixons détente met Mao terwijl China miljoenen mensen uithongerde, en naar de daaropvolgende de-escalatie met Brezjnev en de Sovjet-Unie. Rusland zal een rivaal blijven, zich mengen in verkiezingen en de grenzen van de NAVO opzoeken. Maar diplomatie zorgt ervoor dat het conflict van een hete naar een koude coëxistentie gaat. Rivaliteit heeft zijn vruchten afgeworpen; beheerde concurrentie is de slimmere zet.

Als we naar de bredere gevolgen kijken, hoe ziet u dan dat het conflict in Oekraïne de allianties in het Midden-Oosten en Azië hervormt, en wat is het grootste risico voor Europa als het zich niet aanpast aan deze nieuwe geopolitieke realiteit?

Het conflict in Oekraïne is een geopolitieke aardbeving die allianties in het Midden-Oosten en Azië op hun grondvesten doet schudden en de kwetsbaarheid van Europa blootlegt. Staten handelen uit eigenbelang, niet uit sentiment, en de gevolgen van deze oorlog tekenen een nieuwe kaart van machtsverhoudingen, gedreven door veiligheid, risicobeperking en opportunisme. Als Europa zich niet aanpast, loopt het het risico buitenspel te komen in een wereld waar invloed afhangt van harde macht en economische invloed, niet van morele lessen.

China is de grote winnaar en duwt Rusland in een ondergeschikte rol. India speelt een spitsroedespel en zoekt deals met zowel Moskou als het Westen op basis van zijn nationale veiligheid en economische belangen, niet op basis van ideologie. Zelfs Japan en Zuid-Korea dekken zich in en streven naar coëxistentie in plaats van conflict.

Europa moet precies hetzelfde doen en zijn troeven uitspelen in plaats van de illusie na te jagen een grote militaire macht te worden. Europa kan China niet overtroeven en de VS niet overbieden; het moet inzetten op een heropleving van effectieve, pragmatische diplomatie en economische veerkracht. Als het dat niet doet, gaat de realistische wereld verder en wordt Europa een museum van vergane glorie, geen speler in het nieuwe spel.

Copyright © 2025 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

De nederlaag van het Westen en zijn ontwrichting

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: