De ongevaccineerden werden tot zondebok gemaakt voor het falen van de Covid-vaccins, zo blijkt uit onderzoek

De COVID-19 pandemie heeft geleid tot ongekende inspanningen om de verspreiding ervan tegen te gaan, waarbij vaccinaties een cruciale strategie zijn om het sterftecijfer en de overdracht te verminderen. Omdat vaccins op grote schaal beschikbaar zijn geworden, hebben volksgezondheidsdeskundigen mensen van alle leeftijden sterk aangemoedigd om zich te laten vaccineren om zichzelf en hun gemeenschap te beschermen, schrijft Eric W. Dolan.

Deze nadruk op vaccinatie heeft echter ook geleid tot een complex sociaal fenomeen – de stigmatisering en het vooroordelen van mensen die ervoor kiezen om zich niet tegen COVID-19 te laten vaccineren. Een recent onderzoek, gepubliceerd in het Journal of Medical Ethics, had als doel om te onderzoeken of de negatieve gevoelens ten opzichte van ongevaccineerden beschouwd kunnen worden als een vorm van zondebokvorming.

“Mijn collega’s en ik hebben de sociale verdeeldheid rond COVID-19 enige tijd bestudeerd. Het viel ons op dat veel van het toen bestaande onderzoek zich richtte op conflicten die voortkwamen uit mensen die COVID-19 bagatelliseren, geloven in complottheorieën en de dreiging van het virus in het algemeen onderschatten. We hebben veel van die patronen ook in ons eigen onderzoek teruggevonden,” zegt studieauteur Maja Graso, assistent-professor aan de Rijksuniversiteit Groningen.

“Wat we echter misten, was een aanpak voor misinformatie en de gevolgen van het overschatten van de dreiging. Denk bijvoorbeeld aan het feit dat in 2020 meer dan 30% van de Amerikanen geloofde dat een COVID-infectie leidde tot een kans van 50% op ziekenhuisopname; dat was nooit het geval en er was ook nooit bewijs dat daarop wees. Links georiënteerde individuen overschatten de schade van COVID in grotere mate dan conservatieven.”

“Een verkeerde inschatting van risico’s kan leiden tot ongepaste reacties, misbruik van middelen en sociale verdeeldheid, die allemaal levens en bestaansmiddelen verder in gevaar kunnen brengen. Daarom wilden we met dit specifieke onderzoek zien of negatieve gevoelens ten opzichte van ongevaccineerden deels verklaard kunnen worden door het verwerpen van risicofactoren die de mate waarin ongevaccineerden de schuld krijgen, in twijfel trekken.”

Het onderzoek bestond uit twee studies die fictieve personages met verschillende risicoprofielen en vaccinatiestatussen gebruikten om de publieke perceptie te peilen. In studie 1 werd deelnemers gevraagd om vier fictieve personages te evalueren: twee personen met een laag risico (Katy, 21, en Mark, 38, beide zonder comorbiditeiten) en twee personen met een hoog risico (Mary, 78, zonder comorbiditeiten, en Richard, 53, met ernstige comorbiditeiten).

De vaccinatiestatus van de personages werd gemanipuleerd: elk personage was ofwel volledig gevaccineerd, niet gevaccineerd of niet gevaccineerd maar volledig hersteld van een eerdere COVID-19-infectie. Deelnemers beoordeelden de verantwoordelijkheid van de personages voor verschillende pandemiegerelateerde gevolgen en schatten hun waarschijnlijkheid van ziekenhuisopname, overlijden en herstel in.

De resultaten van studie 1, gebaseerd op 570 Amerikaanse inwoners, toonden aan dat mensen eerder de ongevaccineerde of ongevaccineerde herstelde personages tot zondebok maakten in vergelijking met de gevaccineerde personages, ongeacht het risicoprofiel van de personages. In het bijzonder geloofden de deelnemers dat ongevaccineerde personen “verantwoordelijk waren voor overbelaste gezondheidszorgsystemen”, “de schuld kregen van de gevolgen van het tekort aan ziekenhuispersoneel”, “schuldig waren aan C19 sterfgevallen en ziekenhuisopnames” en “schuldig waren aan het ernstig in gevaar brengen van de volksgezondheid van zijn/haar gemeenschap”.

Deelnemers overschatten ook consequent de kans dat personen met een laag risico ernstig ziek zouden worden, zouden sterven of niet zouden herstellen van COVID-19, ongeacht hun vaccinatiestatus. Dit suggereert dat de verwijten aan het adres van de ongevaccineerden mogelijk niet in verhouding staan tot hun werkelijke risico.

Bovendien bleek uit het onderzoek dat liberalen vaker de ongevaccineerde personages tot zondebok maakten, inclusief degenen die niet gevaccineerd waren maar wel hersteld waren van COVID-19. Conservatieven daarentegen waren minder geneigd om de schuld te geven aan de ongevaccineerde personages. Conservatieven daarentegen waren minder geneigd om alle personages tot zondebok te maken, ongeacht hun vaccinatiestatus.

In studie 2 evalueerden deelnemers een 28-jarig mannelijk personage met een laag risico dat ofwel niet gevaccineerd was maar in mei 2021 hersteld was van COVID-19 of in mei 2021 twee doses COVID-19-vaccin had gekregen. Het onderzoek was erop gericht om vast te stellen of mensen eerder geneigd waren om de ongevaccineerde persoon de schuld te geven, zelfs in vergelijking met een gevaccineerde persoon die geen boostervaccin had gekregen. Dezelfde maatregelen werden gebruikt in Studie 1, met een uitgebreide beoordeling van zondebokgedrag.

De resultaten van onderzoek 2 gaven aan dat mensen eerder geneigd waren om de ongevaccineerde maar herstelde persoon de schuld te geven. Deze bevinding kwam overeen met de politieke ideologie-effecten die werden waargenomen in onderzoek 1, waarbij liberalen meer geneigd waren om de ongevaccineerde herstelde persoon tot zondebok te maken in vergelijking met conservatieven.

“We waren verrast om te ontdekken dat individuen consequent meer schuld legden bij de ongevaccineerden, zelfs in ons meest conservatieve scenario,” vertelde Graso aan PsyPost. “Dit laatste scenario richtte zich alleen op een 28-jarige gezonde man die alleen buiten werkt en ofwel hersteld is van COVID of meer dan 6 maanden geleden gevaccineerd is zonder plannen voor een booster. Beide personen, de herstelde en de gevaccineerde, lopen een laag risico op ziekenhuisopname en zijn even goed in staat om het virus te verspreiden. Toch kreeg de ongevaccineerde maar herstelde persoon meer schuld. Bovendien gaven individuen die zich als liberaal identificeerden eerder de schuld aan de ongevaccineerde in vergelijking met hun conservatieve tegenhangers.”

De bevindingen van deze twee onderzoeken suggereren dat negatieve sentimenten gericht tegen ongevaccineerden tijdens de COVID-19 pandemie inderdaad een vorm van zondebokvorming kan zijn in plaats van een gerechtvaardigde reactie op een waargenomen bedreiging van de volksgezondheid.

“Het brengt een klassieke, tijdloze boodschap over: mensen moeten zich ervan bewust zijn dat goede bedoelingen verkeerd kunnen aflopen,” zei Graso. “We moedigen iedereen aan om te bedenken dat verkeerde informatie in vele vormen en uit vele bronnen kan komen. Net zoals het onderschatten van de dreiging schadelijk kan zijn voor de volksgezondheid, levens en middelen, kan het enorm overschatten van de COVID-19 dreiging ook druk creëren die leidt tot slechte beleidsbeslissingen, het omleiden van middelen en het onterecht beschuldigen van individuen die misschien niet schuldig zijn.”

Maar het onderzoek heeft, zoals alle onderzoeken, een aantal voorbehouden. Ten eerste zijn de bevindingen niet noodzakelijk generaliseerbaar naar populaties buiten de Verenigde Staten of naar steekproeven met een andere politieke samenstelling. Ten tweede zijn de conclusies van het onderzoek gebaseerd op gegevens die begin 2022 zijn verzameld en de dynamiek rond COVID-19 en vaccinatie kan sindsdien zijn veranderd. Bovendien richtte het onderzoek zich op zondebokoordelen en beoordeelde het niet het daadwerkelijke gedrag ten opzichte van ongevaccineerde individuen.

“We richtten ons alleen op de algemene en lage percepties van schuld,” merkte Graso op. “We hebben de meer ernstige gevoelens die af en toe prominent in de media zijn geweest, niet onderzocht. Er moet nog veel meer onderzoek worden gedaan naar verkeerde risicopercepties die voortkomen uit zowel onderschatting van gezondheidsbedreigingen als ernstige overschatting ervan.”

“Onze eigen ‘politieke stam’ kan ook een bron van verkeerde informatie zijn, maar we zijn misschien minder bedreven in het herkennen ervan,” voegde de onderzoeker eraan toe.