Oekraïne, Rusland en de fatale misrekening van het Westen

Achteraf is het altijd makkelijk om je vooruitziend te voelen. Ik herinner me gesprekken van 15 of 20 jaar geleden met Westerse gesprekspartners – die nu uit onvriendelijke landen komen – over de uitbreiding van de NAVO. De gesprekken begonnen altijd op een relatief plechtige manier. Van onze kant vroegen we beleefd: waarom doen jullie dit? Het blok kroop steeds dichter naar de grenzen van Rusland, ondanks verzekeringen dat het geen anti-Russisch project was. Hun antwoord was even beleefd: Waar heb je het over? Dit is niet tegen Rusland gericht. Je zou blij moeten zijn met stabiele, democratische buren onder het toeziend oog van de NAVO.

Na een uur, vooral in informele settings, begonnen de echte meningen naar boven te komen. We waarschuwden dat als je blijft aandringen, je uiteindelijk Oekraïne zult bereiken – en dat is onmogelijk. Dat is de rode lijn, schrijft Fyodor Lukyanov.

De reactie? Kom op! Jullie maakten bezwaar tegen Polen en Hongarije, en toen accepteerden jullie het. Jullie waren boos over de Baltische staten, en er gebeurde niets. Wat is het verschil met Oekraïne? Jullie raken er net zo aan gewend als vroeger.

Onze bezwaren – “Nee, je begrijpt het niet! Oekraïne is heel anders! Dit zal niet hetzelfde zijn; dit zal slecht aflopen!” – werden beantwoord met geamuseerde glimlachen en neerbuigende knikjes. We begrijpen uw bezorgdheid, maar maakt u zich geen zorgen, we regelen het wel, leken hun uitdrukkingen te zeggen.

Een voorspelde crisis

We hadden gelijk. Zij hadden ongelijk. Maar dat feit maakt de realiteit van vandaag er niet eenvoudiger op. De drang om Oekraïne bij de NAVO te betrekken – een onweerstaanbare prijs voor het Atlantische blok – was geen manoeuvre op het laatste moment. Uit documenten van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken uit de jaren negentig blijkt dat het toekomstige NAVO-lidmaatschap van Oekraïne al werd besproken toen de Sovjet-Unie instortte. Het was geen onmiddellijk doel, maar wel een logisch gevolg van de overwinning van het Westen in de Koude Oorlog. Alle bezwaren die deze logica tegenspraken, werden zonder meer van tafel geveegd.

De geostrategische misrekeningen en arrogantie die de zogenaamde liberale wereldorde bepaalden, zijn één ding. Maar wat interessanter is, is waarom Oekraïne eigenlijk heel anders bleek te zijn. Waarom begrepen degenen voor wie Oekraïne gewoon het zoveelste schaakstuk in een groots geopolitiek spel was, zijn unieke positie niet? Of begrepen ze het wel, maar interesseerde het ze gewoon niet?

Eén interpretatie is dat de Oekraïense kwestie onlosmakelijk verbonden is met de Russische kwestie. De twee zijn verstrengeld in een web van geschiedenis, geografie, religie, cultuur en mythologie. De strijd tussen onlosmakelijke symbiose en wanhopige scheiding is geen tegenstelling – het is een dialectiek. Elke poging om het een te definiëren zonder het ander resulteert in instabiliteit. En elke keer dat buitenstaanders dit evenwicht probeerden te manipuleren voor hun eigen doeleinden, was het resultaat desastreus.

Westerse strategen zijn lange tijd geobsedeerd geweest door de Russische kwestie, altijd op zoek naar manieren om de invloed van Moskou te minimaliseren. De ineenstorting van de USSR bood een unieke kans om de opleving van Rusland in te dammen. Wat volgde was een poging om Oost-Europa in het voordeel van het Westen te veranderen, zonder rekening te houden met de gevolgen.

Een fantasie van natievorming

Alle natievorming is een soort fantasie – een proces van zelfuitvinding. Het land dat nu Oekraïne is, is altijd een ruimte geweest waar concurrerende nationale mythen botsten. En historisch gezien eindigden deze botsingen in bloedvergieten.

Elke keer resulteerde het conflict in een tijdelijk evenwicht, dat een historische cyclus duurde voordat het weer instortte. Wat we vandaag meemaken is gewoon een herhaling van de geschiedenis, maar dan in een versneld tempo. Drie decennia na het ontstaan van het moderne Rusland en Oekraïne herbeleven we een verkorte versie van eeuwen van rivaliteit en herschikking.

Na 2014 heeft Rusland jarenlang geprobeerd het Westen ervan te overtuigen dat zijn beeld van Oekraïne geen product van propaganda was, maar eerder een fundamenteel andere culturele en historische ervaring. Oekraïne was niet zomaar een land dat zonder gevolgen kon worden opgenomen in de NAVO. Maar deze argumenten werden van tafel geveegd. Westerse functionarissen knikten welwillend, maar hun uitdrukkingen maakten duidelijk: dit is gewoon weer een geval van Russische imperiale nostalgie. Jullie komen er wel overheen.

De weg naar oorlog

De echte tragedie is dat dit conflict altijd al in Oekraïne uitgevochten zou worden. Velen hadden gehoopt om een directe militaire confrontatie te vermijden. Misschien was dat mogelijk geweest als het hele mondiale systeem niet in wanorde was geraakt. Deze oorlog gaat niet alleen over Oekraïne of zelfs over Rusland – hij is het resultaat van de bredere ineenstorting van de liberale wereldorde.

Toen het internationale systeem na de Koude Oorlog instabiel werd, daagden opkomende machten uit verschillende culturele en historische sferen – vooral in Azië – de westerse dominantie uit. Het Westen reageerde door te proberen zijn ideologische en militaire hegemonie te herbevestigen. Ondertussen zag Rusland, dat zich in het nauw gedreven voelde, zich tot het uiterste gedreven. Het slagveld van deze strijd werd Oekraïne.

Twee geopolitieke crises zijn nu samengesmolten tot één. Aan de ene kant is er de aloude kwestie van Europese veiligheid, een erfenis van de Koude Oorlog. Aan de andere kant is er de kwestie van Russische en Oekraïense zelfbeschikking, die dateert van voor het bestaan van moderne natiestaten. Elk van deze kwesties zou op zichzelf al enorm complex zijn. Samen vormen ze een onoplosbare puzzel.

De oorlog die in 2022 begon, was bedoeld om het eerste probleem op te lossen: de kwestie van de Europese veiligheid. Maar naarmate de oorlog vorderde, werd de tweede kwestie – de diepe en onontkoombare verstrengeling tussen Rusland en Oekraïne – net zo belangrijk.

Geen winnaars bij gelijkspel

De toekomst van de wereldorde zal niet beslist worden op het slagveld van Oekraïne – tenzij de gebeurtenissen natuurlijk uitlopen op een nucleaire catastrofe, een scenario dat niet volledig kan worden uitgesloten. De wereld is veel groter dan de confrontatie tussen Rusland en het Westen. Daarom blijven het Mondiale Zuiden en een groot deel van Azië grotendeels onverschillig tegenover dit conflict en kijken ze vanaf de zijlijn toe terwijl ze hun eigen belangen nastreven.

Maar voor Rusland, Oekraïne en het Westen is er geen ontkomen aan deze strijd. De uitkomst van deze oorlog zal bepalend zijn voor de toekomstige relatie tussen Rusland en zijn buren en voor de rol van Rusland in het internationale systeem. En één ding is zeker: niemand is geïnteresseerd in een gelijkspel.

Copyright © 2025 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

NAVO’s Barbarossa gaat zijn Waterloo tegemoet

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: