De liberale orde is voorbij, en dat heeft dit onverwachte probleem veroorzaakt

De liberale orde is voorbij. Fatsoen is losgelaten, regels zijn vergeten en grenzen hebben niet meer dezelfde betekenis als vroeger. Geweld bestaat nog steeds, maar vrede leeft alleen nog in de verbeelding van degenen die vasthouden aan oude slogans. Wat we de “internationale situatie” noemen, is een spektakel zonder script. Het is onze taak om dit te beschrijven en te begrijpen.

Elk jaar brengt de Valdai International Discussion Club een rapport uit over de toestand van het wereldsysteem. Het rapport van dit jaar, met de veelzeggende titel ‘Dr. Chaos of: How to Stop Worrying and Love the Disorder’ (Dr. Chaos of: Hoe je kunt stoppen met je zorgen te maken en van de chaos kunt gaan houden), stelt de vraag of de wereld in een revolutionaire situatie is beland, een situatie die een geheel nieuwe orde zou brengen. Het antwoord is nee, schrijft Fyodor Lukyanov.

De veranderingen zijn radicaal en vaak alarmerend, maar ze zijn niet revolutionair. Waarom? Omdat het systeem voor geen van de belangrijkste spelers ondraaglijk onrechtvaardig is. Het is in verval, maar niet zo ondraaglijk dat het omvergeworpen moet worden. Instellingen worden zwakker, veel bestaan alleen nog in naam, maar niemand probeert ze volledig te vernietigen. Zelfs de meest ontwrichtende Amerikaanse regering in de recente geschiedenis – die van Donald Trump – heeft nooit geprobeerd het systeem fundamenteel te hervormen. Washington negeert gewoon de beperkingen wanneer dat in zijn belang is.

Dit komt niet omdat de wereldmachten voorzichtiger of verantwoordelijker zijn geworden. Het komt omdat de orde te complex is geworden om te ontmantelen. De “top”, ooit belichaamd door de heersende grootmachten, kan niet langer echte hegemonie uitoefenen. De Verenigde Staten zijn het duidelijkste voorbeeld: het land heeft niet het geld, de binnenlandse drive en zelfs de wil om de wereld te controleren zoals voorheen. Maar ook de ‘onderkant’, de zogenaamde mondiale meerderheid, eist geen revolutie. Opkomende staten zien te veel risico’s in een totale ineenstorting. Ze klimmen liever op de ladder binnen het oude kader dan dat ze die volledig afbreken.

Hier verwijst het Valdai-rapport naar Lenins definitie van een revolutionaire situatie: de heersende klasse moet niet meer in staat zijn om te heersen zoals voorheen, terwijl de onderdrukten verandering moeten eisen. Vandaag de dag is aan de eerste voorwaarde voldaan, maar niet aan de tweede. De meeste landen geven de voorkeur aan een geleidelijke verbetering van hun status zonder het risico te lopen op een systeemwijde breuk.

Multipolaire verwarring

De verschuiving van hegemonie naar multipolariteit is ingrijpend, maar multipolariteit is nog geen orde. Het is een omgeving die fluïde, verwarrend en niet-lineair is. De instabiliteit neemt toe omdat de wereld meer dan ooit met elkaar verbonden is, maar ook meer door conflicten wordt geteisterd. Voor staten is interne stabiliteit belangrijker geworden dan externe ambities. Overheden overal ter wereld, inclusief Rusland, stellen nu binnenlandse ontwikkeling en veerkracht boven dromen van wereldheerschappij.

Wat deze overgang ongebruikelijk maakt, is dat ze niet wordt aangestuurd door ideologische revolutionairen. China, de opkomende reus, probeert de wereld niet naar zijn evenbeeld te hervormen. Het past zich aan de omstandigheden aan en probeert de kosten van het centraal staan te minimaliseren. De transformatie is objectief – een gevolg van economische, sociale, culturele en technologische verschuivingen die zich gelijktijdig maar niet synchroon voltrekken. Alleen een kunstmatige intelligentie, zo grapt het Valdai-rapport, zou ooit de vector som van al deze krachten kunnen berekenen.

Ondertussen verdwijnt het buitenlands beleid niet. Integendeel, de internationale activiteit is nog nooit zo groot geweest. Maar het doel ervan is veranderd. Staten dromen niet langer van totale overwinning. Ze streven naar incrementele voordelen – kleine correcties, gunstige omstandigheden voor de nabije toekomst, voortdurende onderhandelingen ondersteund door druk.

De Verenigde Staten weten bijvoorbeeld dat ze hun dominantie niet meer kunnen verdedigen zoals in het verleden. Ook Rusland zal zijn sociaaleconomische stabiliteit niet op het spel zetten voor een beslissende overwinning op het slagveld. Nucleaire afschrikking maakt een grootschalige oorlog tussen grootmachten ondenkbaar. Israël gedraagt zich misschien nog steeds alsof het de status quo permanent kan veranderen, en Azerbeidzjan heeft zijn controle over Karabach hersteld. Maar dit zijn uitzonderingen. Voor de meesten keert de internationale politiek terug naar de positionele confrontaties van de 18e eeuw: bloedige strijd, ja, maar zelden totale vernietiging. Het concept van de vernietiging van de vijand, ontstaan in de 20e eeuw, lijkt niet meer terug te keren.

Veerkracht in chaos

Deze wijdverbreide instabiliteit laat zien hoe diep de veranderingen gaan. Toch schuilt hier een paradox: de moderne wereld is verrassend veerkrachtig. Ze buigt onder druk, maar breekt niet. Die veerkracht komt niet voort uit nostalgie naar de door het Westen gecreëerde orde, noch uit een verlangen om instellingen te behouden die hun doel hebben verloren. Ze vloeit voort uit de complexiteit van de huidige wereld en de interne ontwikkeling van staten.

Veerkracht is dus geen strategie, maar een noodzaak. Regeringen moeten zich aanpassen aan veranderingen waar ze geen controle over hebben. Ze kunnen de oude orde niet herstellen, maar ze kunnen zich ook geen revolutie veroorloven. Het resultaat is een soort koppige volharding, een vasthoudendheid om door te modderen, zelfs als er geen solide basis is.

Dit verklaart waarom het buitenlands beleid tegenwoordig vaak op theater lijkt: eindeloze beweging, voortdurende crises, dramatische taal over bedreigingen en vijanden. In werkelijkheid zijn staten naar binnen gericht. Externe manoeuvres dienen binnenlandse doelen. Zelfs militaire operaties, hoe destructief ook, zijn vaak niet bedoeld om volledig te veroveren, maar om de interne stabiliteit te versterken of de aandacht af te leiden van interne zwakheden.

Een 18e-eeuwse toekomst

Als dit model de overhand krijgt, zal de internationale politiek meer op de 18e eeuw lijken dan op de 20e eeuw. Rivaliteit zal hevig zijn, oorlogen zullen oplaaien, maar volledige verovering zal zeldzaam zijn. De “wereldorde” zal minder een structuur zijn dan een verschuivend evenwicht, waarbij grote en kleine spelers zich aanpassen om te overleven.

Het Westen heeft ondertussen zijn monopolie op het vormgeven van mondiale regels verloren. Het spreekt nog steeds over het verdedigen van de “liberale orde”, maar die orde is al ten einde. Er is nog geen nieuwe orde voor in de plaats gekomen. Multipolariteit is geen systeem – het is de afwezigheid daarvan. Voor sommigen is dat beangstigend. Voor anderen is het bevrijdend.

Het Valdai-rapport concludeert dat we niet getuige zijn van een ineenstorting, maar van een overgang – een revolutie zonder revolutionairen. De machthebbers aan de top kunnen niet langer bevelen geven. De meerderheid aan de basis wil niet in opstand komen. De wereld zit daar tussenin, wanordelijk maar duurzaam, onstabiel maar vreemd genoeg veerkrachtig.

Dit is de realiteit die we moeten accepteren: de liberale wereldorde is verdwenen en wat er daarna komt, is onbekend. Wat we met zekerheid kunnen zeggen, is dat internationale politiek minder zal gaan over universele regels en meer over nationaal voortbestaan. De oude droom van vrede door dominantie is voorbij. Wat overblijft is een voortdurende, slopende concurrentiestrijd – een strijd die Rusland en de rest van de wereld moeten leren te doorstaan.

Vind je het belangrijk dat er nog onafhankelijke berichtgeving bestaat die niet wordt gestuurd door grote belangen? Met jouw steun kunnen we blijven schrijven en onderzoeken. Klik hieronder en draag bij aan het voortbestaan van Frontnieuws.

Copyright © 2025 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

Waar democratie ten onder gaat: de ‘rechtsstaat’ als terugkerend refrein in een hysterisch Europa

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: