De Coronapandemie overrompelde de internationale organisaties, zette individuele staten ertoe aan unilateraal op te treden en heeft een nieuw hoofdstuk in de grote geopolitieke rivaliteit van de 21e eeuw tussen de Verenigde Staten en China ingeluid.
Zal het multilateralisme in het post-COVID-19-tijdperk ten dode opgeschreven zijn?
Foto: EU parlement Strasbourg © Diliff / Wikimedia (CC BY-SA 3.0)
Regionale en internationale organisaties van de Europese Unie tot de Verenigde Naties zijn er niet in geslaagd een gecoördineerd antwoord op de pandemie te geven, terwijl zelfs economische organisaties als de OPEC er niet in geslaagd zijn de marktuitval een halt toe te roepen, schrijft Euractiv.
De Verenigde Staten stoppen ondertussen de betalingen aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van de Verenigde Naties, de enige instantie die is uitgerust om het hoofd te bieden aan een globale noodsituatie op gezondheidsgebied.
Deze week kwam de Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian, een oudgediende politicus waarvan bekend is dat hij de voorkeur geeft aan backstage-diplomatie boven grootse publieke verklaringen, naar voren om een ijzingwekkende waarschuwing te geven over de wereldorde.
“Mijn angst is dat de wereld daarna weer net zo zal zijn als vroeger, maar dan erger”, zegt hij in een interview met het Franse dagblad Le Monde.
Hij waarschuwde dat de pandemie een nieuwe fase inluidt in de “reeds lang bestaande uitdaging voor multilateralisme”, en wijst erop hoe de grote spelers zich “terugtrekken uit hun politieke verplichtingen”.
Terugkeer naar soevereiniteit
Het tijdperk van het multilateralisme gaat terug tot de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, toen de Verenigde Staten aan het hoofd stonden van de oprichting van de Volkenbond in 1920, de voorloper van de Verenigde Naties.
De Europese gemeenschappelijke markt, die later de Europese Unie zou worden, werd toen in de jaren vijftig van de vorige eeuw in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog opgericht.
Le Drian waarschuwt dat de VS onder Trump nu onzeker waren over het spelen van hun wereldwijde leiderschapsrol, waardoor collectieve actie moeilijk werd – hetgeen voor China een kans was om in het vacuüm te springen.
En hij dringt bij Europa erop aan om een prominentere rol op zich te nemen.
“Europa moet geopolitiek worden en op internationaal niveau zijn verantwoordelijkheid nemen”, zegt hij tegen Le Monde.
Europa moet “zijn lotsbestemming als leider vinden”, voet hij eraan toe, en niet langer “afhankelijk zijn van de buitenwereld”.
De crisis, die door veel regeringen en groepen wordt beschreven als de ergste sinds de Tweede Wereldoorlog, heeft ertoe geleid dat veel staten het eigenbelang op de eerste plaats hebben gezet en het algemeen belang op de tweede plaats hebben gedegradeerd.
“We bevinden ons in een periode waarin we een terugkeer naar de soevereiniteit zien, en de crisis zal de staten er zeker toe aanzetten zich nog soevereiner te gedragen”, zegt Zaki Laidi, professor aan de Cergy-Pontoise universiteit in Parijs, tegen AFP.
Oplaaiende spanningen
Zelfs de VN-Veiligheidsraad, die de afgelopen decennia het middelpunt van het multilaterale systeem is geweest, is gehinderd door toenemende onenigheid.
“De optimistische versie was dat we van de situatie zouden profiteren door het multilateralisme op een modernere manier op te bouwen”, zegt Régine Perron, een historicus aan de Cergy-Pontoise Universiteit buiten Parijs, en auteur van een geschiedenis van het multilateralisme sinds 1918.
“Het ideaal zou zijn dat regionale entiteiten (zoals de Europese Unie) het stokje overnemen”, aldus Régine Perron, een historicus van de universiteit van Cergy-Pontoise buiten Parijs, en auteur van Geschiedenis van multilateralisme sinds 1918.
In zijn interview geeft Le Drian ook uiting aan zijn bezorgdheid over de NAVO, waarvan het belangrijkste lid Turkije een Russisch luchtverdedigingssysteem heeft gekocht en “Syrische proxies heeft laten overbrengen” om deel te nemen aan het conflict in Libië – ondanks internationale oproepen tot een staakt-het-vuren.
Ter illustratie van de verbroken relatie tussen twee nominale bondgenoten beschuldigde het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken Le Drian ervan “de wanhopige situatie te verdoezelen waarmee Frankrijk als gevolg van de Coronacrisis wordt geconfronteerd”.
