De-dollarisering en het punt van geen terugkeer

Het FEDS Notes-document van juli 2025, getiteld The International Role of the Dollar – 2025 Edition, opgesteld door de Federal Reserve, publiceerde bijgewerkte gegevens over de gebruiksindex van de essentiële convertibele nationale valuta’s. Het houdt rekening met de volgende componenten: bekendgemaakte deviezenreserves (25 % van de waarde), het volume van deviezentransacties (25 %), de uitgifte van schuldpapier in vreemde valuta (25 %), internationale leningen (12,5 %) en internationale deposito’s (12,5 %).

Volgens deze index, weergegeven in de onderstaande grafiek, is de dollar in de periode van 2000 tot 2024 relatief stabiel gebleven, met schommelingen tussen 60 en 70. Ook de euro heeft weinig geschommeld, van 20 tot 30, net als de Japanse yen en het Britse pond, van 5 tot 10. De Chinese renminbi (RMB) staat daarentegen slechts op de vijfde plaats in de internationale valutahiërarchie, met een groei van 0 tot 3 in de afgelopen 15 jaar. Bovendien is de waarde van de dollargebruiksindex hoger dan de som van de andere valuta’s voor elk jaar in de onderzochte periode, schrijft Mauricio Metri.

Index van het internationale valutagebruik

Volgens het document van de Federal Reserve over deelname aan centrale bankportefeuilles was de dollar in 2024 goed voor 58 % van de bekendgemaakte reserves, waarmee hij andere convertibele valuta’s overtrof, namelijk: de euro (20 %), de Japanse yen (6 %), het Britse pond (5 %) en de Chinese renminbi (2 %). Het document vermeldt een aanzienlijke toename van het aandeel van goud in de officiële reserves, dat in het afgelopen decennium meer dan verdubbeld is. Het is echter van mening dat dit voornamelijk te wijten was aan een stijging van de marktwaarde van het metaal, die in die periode met meer dan 200% is gestegen, terwijl de fysieke hoeveelheid in de kluizen van centrale banken met slechts 10% is toegenomen.

Het is dan ook opvallend om te zien hoe geïsoleerd en stabiel de positie van de dollar aan de top van de internationale monetaire hiërarchie is, vooral wanneer men bedenkt dat de VS gedurende deze periode de VS structurele tekorten op de lopende rekening van de betalingsbalans heeft opgelopen, een gestage groei van de overheidsschuld als percentage van het bbp heeft gerealiseerd en de wereld heeft blootgesteld aan ernstige financiële crises, zoals de internetcrisis in 2001 en de Grote Recessie van 2008, waarvan het epicentrum de eigen nationale economie was. Desondanks is er in de loop der jaren geen vlucht uit dollarposities geweest. Integendeel, Amerikaanse staatsobligaties zijn de veilige haven van het systeem gebleven, vooral in tijden van grote onzekerheid en crisis.

Op basis van deze gegevens en feiten is het niet verwonderlijk dat het document van de Federal Reserve concludeert dat er in de huidige situatie geen significante bedreigingen zijn voor de dollar als internationale referentievaluta. Zelfs het wijdverbreide gebruik van de dollar als oorlogswapen via economische en financiële sancties tegen verschillende landen, bedrijven en personen die het doelwit zijn van het buitenlands beleid, heeft volgens het document de positie van de dollar niet aangetast.

Digitale valuta zijn ook geen punt van zorg voor de Amerikaanse monetaire autoriteiten, aangezien ze in de praktijk het gebruik van de dollar versterken, gezien het feit dat bijvoorbeeld 99% van de kapitalisatie van stablecoins in dollars plaatsvindt.

Ook de aanzienlijke economische groei van China wordt niet als een bedreiging gezien. Volgens FEDS Notes is “de renminbi niet vrij inwisselbaar, is de Chinese kapitaalrekening niet open en is het vertrouwen van beleggers in Chinese instellingen relatief laag. Al deze factoren maken de Chinese renminbi relatief onaantrekkelijk voor internationale beleggers” (FED, 2025: 15).

Als algemene conclusie stelt het document dan ook: “Kortom, zonder grootschalige, langdurige verstoringen die de waarde van de Amerikaanse dollar als waardeopslag of ruilmiddel schaden en tegelijkertijd de aantrekkelijkheid van alternatieven voor de dollar versterken, zal de dollar waarschijnlijk in de nabije toekomst de dominante internationale valuta blijven.” (FED, 2025: 15).

Het is interessant om op te merken dat de People’s Bank of China in juli 2025 ook een technisch document over de internationale monetaire hiërarchie heeft gepubliceerd, getiteld White Paper on RMB Internationalization of Bank of China, met als hoofddoel het beoordelen van het proces van renminbi (RMB)-projectie op basis van: de evolutie van grensoverschrijdende stromen tussen China en buitenlandse markten; de ontwikkeling van offshore-markten in RMB; en de rol van de Chinese munt in multilaterale internationale instellingen.

Volgens het document zijn de totale grensoverschrijdende betalingen in RMB in China in 2024 met 22,5% gestegen ten opzichte van het voorgaande jaar. Daarvan zijn de betalingen in RMB op de lopende rekening met 15,7% gestegen en op de kapitaalrekening met 24,9%. Het wereldwijde gebruik van de RMB bedroeg in 2024 4,2% van de internationale betalingen, 5,5% van de handelsfinanciering, 5% van de valutahandel en 2,2% van de deviezenreserves. Volgens het document was de RMB in vergelijkende termen de op twee na meest gebruikte valuta in handelsfinanciering, de op drie na meest gebruikte valuta voor betalingen, de op vier na meest gebruikte valuta in valutahandel en slechts de op zes na meest gebruikte valuta als reservevaluta.

Het rapport benadrukt ook dat Chinese bedrijven de RMB in toenemende mate gebruiken als valuta voor directe buitenlandse investeringen (FDI). Voor 27,1% van de bedrijven was de RMB in 2024 goed voor ten minste 50% van hun FDI, wat neerkomt op een stijging van 2,2 procentpunten ten opzichte van 2023. Voor 22,3% van hen was de RMB goed voor ten minste 20% van hun FDI, wat neerkomt op een stijging van 3,1 procentpunten ten opzichte van het voorgaande jaar.

Net als de FEDS Notes van Washington laat het witboek van Peking uiteindelijk zien dat de Chinese munt nog geen belangrijke positie heeft verworven in de huidige internationale hiërarchie. Het gebruik ervan is echter aanzienlijk gegroeid in bepaalde activiteiten, deels vanwege een kleine initiële berekeningsbasis. In ieder geval wijst het document op een grotere internationalisering van de renminbi in de nabije toekomst.

Hoewel het rapport van de Federal Reserve de centrale rol van de dollar in de wereldeconomie benadrukt en wijst op het ontbreken van concrete en potentiële bedreigingen, geeft het rapport van de People’s Bank of China, zonder deze conclusies te weerleggen, de voorkeur aan het benadrukken van de recente groei van de internationalisering van de renminbi, zonder echter een significantere verandering in de positie van de nationale munt in de internationale monetaire hiërarchie aan te tonen.

Gezien deze gegevens en analyse is het niet eenvoudig om een andere conclusie te trekken. Er zijn echter redenen om aan te nemen dat geen van beide rapporten voldoende aandacht heeft besteed aan de meest essentiële pijlers voor het bepalen van de internationale monetaire hiërarchie.

Een eerste opmerking is dat de herconfiguraties van de internationale monetaire hiërarchie geen marktprocessen zijn en dat ook nooit zijn geweest, zoals algemeen wordt aangenomen. Economische actoren en de meeste natiestaten hebben op dit gebied weinig capaciteit voor strategische initiatieven. Het is in feite een geschil tussen grootmachten.

Misschien omdat ze zich vooral richten op marktgegevens en de logica van economische actoren, hebben de rapporten uit Washington en Peking onvoldoende aandacht besteed aan de geopolitieke transformaties die de wereld doormaakt. Er zijn verschillende initiatieven in volle gang om het dollarsysteem te omzeilen door een monetaire en financiële infrastructuur op te zetten op punten die gevoelig zijn voor de hiërarchie van het systeem, zoals: het creëren van ruimtes voor de prijsbepaling van strategische grondstoffen buiten de dollar om (met name olie); het opzetten van multilaterale financieringsorganisaties buiten het vetorecht van Washington om, waardoor ruimte ontstaat om met andere nationale valuta’s te werken; en het opzetten van internationale betalings- en interbancaire communicatiesystemen die het SWIFT-systeem omzeilen. Dit zijn dus processen waarvan de dynamiek niet onmiddellijk door de marktkrachten wordt opgepikt, maar die sterk genoeg zijn om structurele druk uit te oefenen op de pijlers van de dollar in het hedendaagse internationale systeem.

Wat de prijsstelling van strategische goederen betreft, handelt de Shanghai Futures Exchange sinds 2018 in olie- en andere grondstoffenfuturescontracten in yuan, waardoor een ruimte buiten het grondgebied van de Amerikaanse dollar wordt gecreëerd. Aangezien China bijvoorbeeld ’s werelds grootste verbruiker van industriële metalen is, maar een groot deel van deze handel in dollars plaatsvindt, heeft de Shanghai Futures Exchange in mei van dit jaar een grotere opening doorgevoerd om de renminbi in het centrum van deze contracten te plaatsen, ten koste van de dollar. Anderzijds bereidt Peking zich al voor om zijn binnenlandse obligatiemarkt open te stellen voor de grote Russische energiebedrijven Gazprom, Gazprom Neft en Rosatom. Voor deze bedrijven “zal de plaatsing van obligaties in China het mogelijk maken om tegen meer betaalbare tarieven geld in yuan op te halen, wat belangrijk is tegen de achtergrond van de hoge kosten van leningen in Rusland en het verbod op buitenlandse leningen”.

Wat betreft interbancaire communicatiesystemen buiten het dollargebied zijn er minstens drie in gebruik, in verschillende stadia van ontwikkeling. Er is het Russische financiële berichtensysteem (SPFS), dat erin slaagt het SWIFT-systeem te omzeilen. Het recente succes ervan heeft Frankrijk en Duitsland ertoe aangezet om aan te dringen op nog strengere nieuwe sancties tegen buitenlandse banken die via het Russische systeem commerciële betrekkingen met Moskou onderhouden.

Ook India heeft al een gestructureerd financieel berichtensysteem (SFMS) ontwikkeld, net als de Chinezen, die hun eigen internationale betalingsnetwerk hebben opgezet, het Cross-Border Interbank Payment System (CIPS). Om u een idee te geven: “Het jaarlijkse volume via het Cross-Border Interbank Payment System (CIPS) bedroeg in 2024 ongeveer 175 biljoen yuan (24 miljard dollar), een groei van meer dan 40% op jaarbasis, volgens de eigen gegevens.”

In een recent artikel van 27 juli 2025 analyseerde CNBC de interface tussen olie en niet-dollarbetalingssystemen. “China koopt al jaren Iraanse olie met korting in bulk, en volgens analisten hebben de Amerikaanse sancties tegen Teheran weinig effect gehad op deze handel, dankzij een parallelle overslagketen en een in yuan luidend betalingssysteem dat de Amerikaanse dollar omzeilt.” Dergelijke initiatieven hebben dus de macht van de dollar als sanctie-instrument verzwakt en tegelijkertijd de basis gelegd voor een monetaire en financiële infrastructuur die het dollargebied omzeilt.

Op het gebied van internationale financiële instellingen was het grote nieuws van dit jaar het besluit van de Shanghai Cooperation Organization (SCO) tijdens haar top in Tianjin, China, om door te gaan met de oprichting van een eigen ontwikkelingsbank. Naast het creëren van een nieuwe bron van internationale financiering in andere valuta’s dan de dollar, zal de nieuwe bank tot doel hebben Euroclear en Clearstream te omzeilen in de afwikkelingsgarantie (definitieve overdracht van activa en geld) en bewaring (bewaring van activa) van effecten in de regio en wereldwijd. Met andere woorden, het is de bedoeling om een financiële infrastructuur te creëren voor afwikkeling, bewaring en vermogensbeheer in gevallen van grensoverschrijdende en binnenlandse transacties met effecten, aandelen, derivaten en fondsen buiten het dollargebied. Deze nieuwe bank zal bijvoorbeeld Russische bedrijven en banken in staat stellen om weer in buitenlandse activa te investeren zonder het risico van confiscatie en bevriezing, en buitenlanders in staat stellen om in Rusland te investeren zonder bedreigingen.

Het is dan ook niet moeilijk te zien dat er al initiatieven gaande zijn en zich in verschillende stadia van consolidatie bevinden om de internationale monetaire geografie te herconfigureren. Deze richten zich op gevoelige punten binnen de hiërarchie van het systeem. Het zijn concrete feiten uit de meest recente situatie met betrekking tot de totstandkoming van een monetaire en financiële infrastructuur, met als hoofddoel het omzeilen van het dollargebied, geïmplementeerd door staten die zich kunnen verdedigen tegen veto’s en vergeldingsmaatregelen.

Houd in gedachten dat dit reacties zijn op de dominantie van de dollar, die verband houdt met de voordelen die de VS de afgelopen drie decennia heeft genoten in termen van: enerzijds een onevenredig groot vermogen om een wereldwijde militaire structuur in stand te houden en een geschiedenis van ononderbroken oorlogen, en anderzijds het wijdverbreide gebruik van economische sancties tegen de doelwitten van haar buitenlands beleid.

Het is niet moeilijk in te zien dat deze reactie op het geweld van de dollar hand in hand gaat met spanningen en concurrentiedruk tussen de grootmachten van het internationale systeem, gekenmerkt door intensievere rivaliteit op alle strategische gebieden van het bredere geopolitieke conflict. Aangezien er op korte termijn niets wijst op een vertraging of afname van deze rivaliteit tussen de grootmachten, noch op het vermogen van één partij om zich eenzijdig op te dringen, zal er dan ook een bereidheid blijven bestaan om het geweld van de dollar het hoofd te bieden door een minder hiërarchische internationale monetaire geografie op te bouwen. In die zin stelt het dat de wereld het punt van geen terugkeer in de overgang naar een unilaterale, op de dollar gebaseerde orde al gepasseerd is en zich in de richting van andere configuraties beweegt, waarschijnlijk de vorming van monetaire blokken, zoals op verschillende momenten in de geschiedenis is gebeurd.

Wat de snelheid van deze transformaties betreft, merkt het op dat wanneer druk ontstaat die de internationale monetaire hiërarchie onder druk zet, dit niet noodzakelijkerwijs gepaard gaat met langdurige processen vol traagheidskrachten, zoals vaak wordt aangenomen.

Na de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld hebben zowel de overwinnaars hun conflicten in dollars geregeld, via het lend-lease-mechanisme (1941-1945), als de verslagenen, via de oorlogsherstelbetalingen die in de vredesverdragen waren vastgelegd. Daar kwam nog het akkoord van Bretton Woods van 1944 bij, dat de dollar als middelpunt van het nieuwe systeem in opbouw vastlegde. Hoewel er in de gespecialiseerde literatuur destijds weinig over werd geschreven, vond de invoering van de dollar direct en zonder beperkingen plaats. Volgens de Britse vertegenwoordiger in Bretton Woods, de beroemde econoom John Maynard Keynes, “moesten we natuurlijk allemaal tekenen voordat we de kans hadden gehad om een schoon en volledig exemplaar van het document door te lezen (…). Het enige wat we ervan hadden gezien, was de stippellijn. Onze enige excuus is dat we wisten dat onze gastheren definitieve afspraken hadden gemaakt om ons binnen een paar uur uit het hotel te zetten, dakloos, teleurgesteld en ontheemd.”*

Binnen twee jaar echter, met het uitbreken van de Koude Oorlog in 1947, ontstond een monetaire geografie die gekenmerkt werd door mondiale bipolariteit, met aan de ene kant het dollargebied en aan de andere kant het roebelgebied. Deze monetaire geografie weerspiegelde nauwkeurig de kenmerken van de opkomende nieuwe militaire, politieke en ideologische wereldorde. De monetaire bipolariteit die kenmerkend was voor de eerste decennia van de Koude Oorlog veranderde pas in 1971, als gevolg van de driehoekige diplomatie van 1969, toen China en de USSR binnen twee jaar opnieuw toetraden tot het dollargebied, waardoor pas toen de effectieve globalisering van de Amerikaanse munt tot stand kwam**.

Daarom kan, in tegenstelling tot de conclusies van het rapport van de Federal Reserve, worden gesteld dat het internationale monetaire stelsel het punt van geen terugkeer naar een internationale monetaire orde met één nationale referentievaluta als middelpunt al gepasseerd is. Het proces voor een herontwerp van de monetaire geografie zal niet noodzakelijkerwijs zo traag verlopen als economische analisten doorgaans aannemen en marktgegevens suggereren. Zoals altijd in de geschiedenis zal het geschil tussen de grootmachten zowel de richting als de snelheid van de gebeurtenissen op monetair gebied bepalen. Zoals de voormalige president van Argentinië, Cristina Kirchner (2007-2015), ooit zei, nauwkeurig, beknopt en enigszins bot: “Het is geopolitiek, domoor.”

* Steil, Benn. The Battle of Bretton Woods: John Maynard Keynes, Harry Dexter White, and the Making of a New World Order. Princeton University Press. New Jersey, 2013. (p. 251).

** Metri, M. História e Diplomacia Monetária. Editora Dialética. Rio de Janeiro, 2023. (Hoofdstuk 8 en 9).

Vind je het belangrijk dat er nog onafhankelijke berichtgeving bestaat die niet wordt gestuurd door grote belangen? Met jouw steun kunnen we blijven schrijven en onderzoeken. Klik hieronder en draag bij aan het voortbestaan van Frontnieuws.

Copyright © 2025 vertaling door Frontnieuws. Toestemming tot gehele of gedeeltelijke herdruk wordt graag verleend, mits volledige creditering en een directe link worden gegeven.

BRICS in “laatste stadia” van dedollariseringsmissie – nieuw wereldwijd betalingssysteem zonder dollar BEVESTIGD

Volg Frontnieuws op 𝕏 Volg Frontnieuws op Telegram

Lees meer over: